تهیه نقشه‌های مدیریت‌پذیر در نقطه صفر/ مدیریت بدون نقشه خاک به مانند خیاطی کت و شلوار بدون اندازه‌گیری

رئیس بخش تحقیقات تشکیل، طبقه‌بندی و شناسایی خاک مؤسسه تحقیقات خاک و آب کشور گفت: نقشه‌های مدیریت‌پذیر، کمبود عناصر خاک را نشان‌داده و برنامه‌ریزی برای کوددهی زمین کشاورزی را تسهیل می‌کند، اما هنوز این نقشه‌ها در کشور تهیه نشده و در واقع در نقطه صفر قرار داریم.

کامران افتخاری در گفت‌وگو با خبرنگار ایانا افزود: کار تهیه نقشه‌های خاک ایران از سال 1332 آغاز شده است.

وی خاطرنشان کرد: عوامل تولید کشاورزی در همه جای ایران فراهم نیست. اگر فاکتورهای اصلی تولید را آب، خاک و اقلیم در نظر بگیریم، با توجه به اینکه در همه جای این کشور تقریباً همه فاکتورها برای کشاورزی وجود ندارد، به‌عنوان متولی خاک ایران، بر تعیین محدوده اراضی کشاورزی در دشت‌های کشور متمرکز شدیم.

رئیس بخش تحقیقات تشکیل خاک مؤسسه تحقیقات خاک و آب ادامه داد: هرجا فاکتورها و عوامل تولید شامل زارع، ماشین‌آلات کشاورزی و نهاده‌ها حضور داشتند تا حد امکان حضور یافته و نقشه خاک تهیه کردیم، اما ممکن است هنوز جاهایی باشد که کشاورزی داشته و زیر کشت نرفته باشد.

افتخاری اضافه کرد: ابتدا نقشه‌های اجمالی یک به 2.5 میلیونیوم برای خاک‌های کشور تهیه کردیم که این نقشه‌‎ها فقط در سیاستگذاری کاربرد دارد. در سال 1380 نیز نقشه‌های یک به یک میلیونیوم به صورت جامع برای کشور تهیه شد که این نقشه‌ها نیز در تصمیم‌‎سازی‌ها و مکان‌یابی برای اجرای پروژه کاربرد دارند.

وی یادآور شد: به تدریج برای 22.5 میلیون هکتار از عرصه‌های کشور نقشه‌هایی با مقیاس مناسب‌تر تهیه کردیم. برای 16.5 میلیون هکتار از اراضی کشاورزی نقشه‌های با مقیاس یک‌پنجاه‌هزارم و برای 130 هزار هکتار با مقیاس یک به 100 هزار تهیه شد. این نقشه‌ها در حقیقت نقشه‌های نیمه‌تفصیلی هستند.

افتخاری تأکید کرد: بهترین مقیاس نقشه برای مدیریت خاک نقشه‌های یک‌بیست‌وپنج‌هزارم است. برای حدود 330 هزار هکتار از خاک‌های اراضی آبی و دیم با سفارش متقاضیان، نقشه‌هایی با مقیاس یک‌بیست‌هزارم تهیه شده و در واقع در تهیه نقشه‌های مدیریت شده خاک کشور، در نقطه صفر هستیم.

نیاز 100 میلیارد تومانی مدیریت کوددهی

رئیس بخش تحقیقات تشکیل خاک مؤسسه تحقیقات خاک و آب اظهار داشت: بدون نقشه‌های مدیریت شده خاک، فاکتورها و خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک را در اختیار نداریم، در نتیجه در مناطقی که نیازی به فسفر ندارند، کود فسفره تجویز می‌شود و برای مناطق نیازمند هم این کود را تجویز می‌کنیم که این مسئله به نوعی اتلاف منابع است.

وی مدیریت خاک بدون داشتن نقشه را به خیاطی تشبیه کرد که بدون داشتن اندازه اقدام به دوخت کت و شلوار می‌کند که شاید قواره آن مناسب مصرف‌کننده در نیاید.

افتخاری از تلاش مؤسسه متبوعش برای تهیه نقشه‌های مدیریت شده خاک در قالب برنامه جامع کشاورزی از طریق معاونت آب و خاک، خبر داد و بیان کرد: هنوز این تلاش‌ها به سرانجامی نرسیده است.

وی همچنین گفت: تهیه نقشه‌های مدیریت شده خاک حدود 10 تا 15 سال زمان نیاز داشته و برای تهیه این نقشه باید 100 میلیارد تومان هزینه شود.

افتخاری در ادامه افزود: تهیه نقشه مدیریت شده خاک هزینه‌های زیادی داشته و کار دشواری است. برای تهیه این نقشه‌ها باید کار میدانی انجام داد و در تراکم مشخص و معینی باید مشاهدات زمینی داشته باشیم. متأسفانه بخش تحقیقات به دلیل نداشتن نیروی کافی فقط نقشه‌های کلی خاک را تهیه کرده است.

وی خاطرنشان کرد: اگر افراد متقاضی تهیه نقشه خاک باشند، مؤسسه خاک و آب قادر خواهد بود این نقشه را برای آنها تهیه کرده و یا به شرکت‌های خصوصی تابعه خود پروژه را واگذار کند تا با نظارت این مؤسسه، نقشه‌ای منطبق بر استانداردهای بین‌المللی که قابلیت استفاده برای افراد را داشته باشد، تهیه شود.

جدایی کشاورزی و دامپروری، هوموس خاک را کاهش داد

به گفته رئیس بخش تحقیقات تشکیل خاک مؤسسه تحقیقات خاک و آب، در حال حاضر یک میلیون و 300 هزار هکتار اراضی با خاک کلاس یک، پنج میلیون هکتار اراضی کلاس دو، پنج میلیون و 300 هزار هکتار اراضی کلاس سه، حدود دو میلیون و 200 هزار هکتار اراضی کلاس چهار حدود سه میلیون هکتار کلاس پنج و دو میلیون و 250 هزار هکتار هم اراضی کلاس شش در کشور وجود دارد.

افتخاری با اشاره به اینکه بهترین اراضی برای زراعت، اراضی کلاس یک، دو و سه هستند، به نقش پررنگ اراضی کلاس چهار برای تولید محصولات کشاورزی تأکید کرد.

وی ادامه داد: بسیاری از باغ‌ها در اراضی کلاس سه و چهار متمرکز شده‌‎اند.

افتخاری درباره میزان هوموس خاک‌های کشور بیان کرد: میزان هوموس در خاک‌های ایران در حال کاهش است. میزان هوموس خاک فرآیندی دینامیک و پویا بوده و به شرایط حاکم بر زمین بستگی دارد. شخم زدن و اجرای عملیات کشاورزی هوموس را کاهش می‌دهد مگر اینکه به شیوه‎های مختلف این کمبود جبران شود.

وی اضافه کرد: قبل از متمرکز شدن کشاورزی در ایران، دامداری و کشاورزی در کنار یکدیگر بود، اما با ورود کودهای شیمایی به چرخه تولید و حذف دامداری‌ها از کنار زمین‌‎های کشاورزی، استفاده از کود دامی در مزارع به تدریج دچار مشکل شد.

رئیس بخش تحقیقات تشکیل خاک مؤسسه تحقیقات خاک و آب عنوان کرد: سیاست‌های کلان کشور به گونه‌ای است که کشاورزی و دامپروری از هم جدا شده و این مسئله لطمه بزرگی به مواد آلی خاک‌های کشور می‌زند و باید حتما برای آن فکری بشود.

افتخاری به کشاورزان توصیه کرد در زمین‌های خود از کودهای آلی استفاده کنند.

برخی مسایل درباره تجمع توکسین‌های ناشی از باکتری‌های تزریق شده به کودهای آلی در زمین‌های کشاورزی در فضاهای مجازی بر سر زبان‌ها افتاده که وی این ادعاها را رد کرد و یادآور شد: کود آلی مستقیم وارد زمین نمی‌شود. در نتیجه به جرأت می‌توان گفت برای سلامت انسان مضر نخواهد بود. این کود از دستگاه گوارش موجودات زنده و دام‌ها عبور کرده و اگر اثر مضری داشته باشد، در درجه اول باید به آن حیوان آسیب برساند.

تلاش برای تجمیع اطلاعات خاک کشور

رئیس بخش تحقیقات تشکیل خاک مؤسسه تحقیقات خاک و آب از تلاش مؤسسه متبوعش برای تشکیل بانک جامع اطلاعات خاک ایران طی یک دهه گذشته خبر داد.

افتخاری تأکید کرد: تلاش می‌کنیم با کمک سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور تمام مطالعاتی که توسط دستگاه‌های مختلف با هزینه‌های گزاف در ایران انجام شده و به نحوی در کشوی میزها خاک می‌خورد را در یک بانک اطلاعاتی به نام "پایگاه علمی منابع خاک" گرد هم آوریم.

وی اظهار داشت: مکاتبات زیادی انجام شده و اطلاعاتی از استان‌ها برای مؤسسه خاک و آب ارسال شده است. تلاش می‌کنیم این نقشه‌ها را یکسان‌سازی کنیم.

افتخاری در پایان اضافه کرد: قطعاً این اطلاعات به‌صورت رقومی و دیجیتال در پایگاه اطلاعات منابع خاک کشور قرار می‌گیرد و در اختیار مراجعه‌کنندگان به‌صورت آنلاین تحت تارنمای شبکه جهانی مورد استفاده قرار خواهد گرفت. امیدواریم این کار را به سرانجام برسانیم./

L-950627-02