صنایع غذایی با برنامه ریزی ذائقه مردم را منحرف كردند

به گزارش خبرنگار سلامت ایرنا، رسول دیناروند را همه بیشتر با دستاوردهای مهم او در حوزه دارو می شناسند، جایی كه او برای برای دومین بار در دولت یازدهم مسئولیت ریاست بر آن را در بحرانی ترین روزهای كمبود دارو پذیرفت. در شرایطی كه بیش از 300 قلم دارو در كشور كمبود داشت، گرانی دارو جان بسیاری از بیماران را تهدید می كرد اما دولت یازدهم توانست در مدت كوتاهی و در كمتر از 100روز بر این بحران غلبه كند.
در مدت كوتاهی در همان سه ماه اول دولت یازدهم بحران دارو تمام شد و پس از آن در طول دولت یازدهم، بازار دارو به ثبات نسبی رسید، واردات دارو در طول چهار سال این دولت حدود 500 میلیون دلار كاهش یافت حتی قیمت برخی داروهای خارجی تا 50درصد ارزانتر شد. علاوه بر آن بر اساس اعلام دیناروند، تجهیزات پزشكی وارداتی در مجموع حدود 35 درصد و در برخی موارد تا 50 درصد ارزانتر شد.
با وجود این ، اهمیت حوزه غذا به هیچ وجه كمتر از دارو نیست، حوزه ای كه نظارت و مدیریت آن می تواند به پیشگیری از بسیاری از بیماری ها منجر شود، سطح سلامت مردم را بالاتر ببرد و از بسیاری از هزینه های سرسام آور درمانی مانند درمان سكته ها و بیماری های غیر واگیر جلوگیری كند.
سلامت و ایمنی غذا البته از آن مسائلی است كه مدیریت آن چند بخشی است، سازمان های دیگری دركنار سازمان غذا و دارو دخیل هستند، وزارت جهاد كشاورزی، سازمان دامپزشكی، وزارت صنعت،معدن و تجارت، گمرك، ستاد مبارزه با قاچاق كالا، وزارت كشور، نیروی انتظامی، مسئولان بهداشت محیط، سازمان محیط زیست، شهرداری ها و ... در این زمینه نقش دارند.
نظارت بر سلامت و ایمنی غذا در ساختار چند پاره و ناهماهنگ سلامت مردم را تهدید می كند. سموم كشاورزی در بسیاری از محصولات كشاورزی بیش از حد مجاز است، حتی هنوز از سموم منسوخ و تاریخ گذشته استفاده می شود، قاچاق مواد غذایی و تولیدات زیر پله ای بیداد می كند، محصولات تقلبی همه جا در بازار بزرگ غذا پیدا می شود، محصولات فله ای و تاریخ گذشته همه جا هستند و هزاران مشكل كوچك و بزرگ دیگر كه نظارت و ساماندهی حوزه غذا را به چالش می كشد.
برای بررسی و كارشناسی این مسائل مصاحبه ای را با رئیس سازمان غذا و دارو انجام داده بودم كه انتشار آن به آخرین روز كاری این محقق داروساز كه جزو یك درصد دانشمندان برتر دنیاست، رسید.
با هم مشروح این مصاحبه را با خبرنگار سلامت ایرنا مرور می كنم.

*مهمترین عواملی كه از ناحیه غذا سلامت مردم را تهدید می كند، چیست؟
دیناروند: ما دو بعد اساسی را در مبحث غذا مد نظر داریم، آنكه سابقه خیلی طولانی داشته است و عمده نظارت بر سازمان های غذا و دارو را در دانشگاه های علوم پزشكی به خود معطوف كرده است بحث ایمنی، بهداشت و سلامت غذا است از این نظر كه آلاینده نداشته باشد، افزودنی های غیر مجاز نداشته باشد. این آلاینده ها شیمیایی است یا میكروبی است. مواد غذایی نباید حاوی سموم باشند. نحوه نگهداری آن باید مناسب باشد، فرمولاسیون و ساخت و تهیه اش باید مناسب باشد. این یك نگاه است.
نگاه دوم كه اخیرا برای وزارت بهداشت خیلی مهم شده است. بحث سلامت محوری در غذا است، یعنی غذاهایی كه از منظر آلاینده بودن مشكلی ندارند و ممكن است افزودنی غیر مجاز نداشته باشد. كارخانه اش بسیار خوب است و هیچ مشكلی ندارند و اجازه تولید هم می گیرند، اجازه توزیع در بازار هم دارند، اما این كالاها به نحوی برای سلامت مضر هستند.
هرگونه كالایی كه چربی بیش از اندازه داشته باشد، شكر یا نمك آن بیش از اندازه باشد، اسید چرب ترانس داشته باشد، كالری بالایی به بدن برساند، اینها از نظر وزارت بهداشت جزو كالاهایی است كه ممكن است شرایط تولیدشان بهینه باشد و ممكن است بدون هیچ مشكلی پروانه ساخت بگیرند و عرضه آنها در بازار هیچ مشكلی نداشته باشد ولی به هر حال اگر در مصرف این مواد غذایی افراط و زیاده روی كنیم و به تغذیه دائم ما تبدیل شود، مضر خواهد بود.

*مثل چی؟
دیناروند: مثل تنقلات، تمام شوریجات، تمام شیرینی جات، نوشابه ها، فرآورده های پرچرب، فست فودها كه اینها مصرف هر از گاهشان هیچ مشكلی ندارد.

* همه این مواد مجوز دارند؟
دیناروند: بله بسیاری از آنها مجوز هم دارند و هیچ مشكلی هم ندارند ولی اگر به تغذیه دائمی افراد تبدیل شود مضر است.

* تهدید دوم یا مسئله غذاهای مضر مهمتر است یا غذاهای آلوده؟
دیناروند: تهدید دوم یا جنبه دوم كه عرض كردم در دنیای امروز مهمتر است. چون همین طور كه علم و تكنولوژی و درآمد كشورها بالا می رود، شرایط تولید بهتر می شود، نظارت ها در كشورها بهتر می شود، معمولا تولیدكنندگان غذایی به خاطر این پیشرفتهای علمی و فناوری كه رخ داده است و به خاطر اینكه كشورها ثروتمندتر شده اند،و چون نظارت ها بهتر شده است، معمولا مشكلات مربوط به آلاینده ها و افزودنیهای غیر مجاز و شرایط نامناسب تولید كمرنگ شده است، چون نظارت ها جدی است و امكانات بهتری برای نظارت وجود دارد، اما در مسئله دوم كه به تغذیه و انتخاب مردم مربوط می شود اگر غفلت كنیم آسیبش به سلامت از اولی بیشتر است.

*چطور؟
دیناروند: یعنی اگر ما در سازمان غذا و دارو برایمان مهم نباشد كه مردم چقدر كالری از غذا دریافت می كنند. یا اگر برایمان مهم نباشد اسید چرب ترانسی كه مردم دریافت می كنند چقدر است، مقدار شكری كه دریافت می كنند یا مقدار نمكی دریافت می كنند، چقدر است، مطمئن باشید كه زیان این فرآورده ها برای مردم از مواد آلوده كمتر نخواهد بود.

ایرنا: مضرات این دو گروه مواد غذایی را چطور مقایسه می كنید، چون در ظاهر به نظر می رسد ضرر چیپس و پفك از مواد آلوده كمتر است؟
دیناروند: اكنون 75درصد بار بیماری ها در اكثر كشورها ناشی از بیماریهای غیر واگیر است. بیماری غیر واگیر یعنی دیابت، بیماری قلبی عروقی، سرطان، مشكلات روانی و ... اكثر این بیماریهای غیر واگیر به شیوه زندگی وابسته است.. در شیوه زندگی غذا و تغذیه نقش اساسی را دارد. ممكن است در مورد بیماری روانی نقش غذا را كمتر ببینیم اما در مورد دیابت حتما نقش غذا پررنگ است یا در مورد بیماری قلبی عروقی حتما تغذیه موثر است و در مورد سرطان هم همین طور. اینكه چه می خوریم و چگونه می خوریم و منشا آن چه است، تمام اینها در بروز بیماریهای غیر واگیر تاثیر دارد پس اگر ما مراقبت نكنیم، دبابت در كشور به صورت سرسام آوری بالا می رود اگر دیابت كنترل نشود دچار بیماریهای عجیب و غریب می شویم و به جایی می رسد كه هزار نفر در ایران سالیانه قطع پا می شوند به خاطر دیابت. بیماریهای كلیوی افزایش می یابد به طوری كه كه سال به سال پیوند كلیه بالاتر می رود و بسیاری از اینها هم بر اثر دیابت كنترل نشده است.

* و غذا نقش مهمی در بروز این بیماری ها دارد.
دیناروند: بله، مثلا دیابت اكثرا دیابت نوع دو است كه اساسا از غذا است.

*بیشتر غذاهای چرب یا شور است؟ كدامیك تاثیر مستقیم دارد؟
دیناروند: هر چیزی كه باعث اضافه وزن شود و به چاقی و دیابت نوع دو منجر شود. حالا كسی غذاهای شیرین زیاد می خورد و كسی دیگر غداهای چرب خیلی می خورد. فرد هم تنقلات زیاد می خورد . اینكه می بینیم 20درصد مردم چاق هستند و 40درصد اضافه وزن دارند یعنی فقط 40درصد مردم ایران وزن مناسب دارند و اضافه وزن ندارند و 60درصد اضافه وزن دارند. چاقی حتما بیماری می آورد. اینها همه نشانه اهمیت نقش تغذیه در سلامت است و به همین دلیل نگاه وزارت بهداشت و سازمان ذا و دارو به مسئله تغذیه خیلی جدی تر شده است.

* چرا به اینجا رسیدیم، چرا مردم این قدر، برنج و مواد كالری دار و فست فود می خورند؟
دیناروند: این ناشی از نوع زندگی جدید ما است. در زندگی جدیدمان تحرك كم شده است. در گذشته كارهای مردم عمدتا با دست خودشان انجام می شد و مردم واقعا زحمت می كشیدند. یعنی اگر با همان سبك زندگی قدیم زندگی می كردیم، خوردن این غذاها مشكلی نداشت؟ بیشتر مردم روستایی بودند و كارهای كشاورزی می كردند.اون موقع فرد هر چه می خورد می سوزاند ولی الان زندگی ما تحرك ندارد، بنابراین انرژی غذاهای مصرفی، مصرف نمی شود و اگر كالری كه وارد بدن می شود، هزینه و مصرف نشود تلمبار می شود.

* ما در ایران چقدر كالری بیش از حد نیاز صرف می كنیم یا چقدر شكر یا چربی مصرف می كنیم؟
دیناروند: ما هر روز حدود 30درصد بیشتر از نیازمان كالری دریافت می كنیم.

* هر ایرانی این گونه است؟
دیناروند: بله میانگینش این است نه اینكه همه مردم این طور باشند.

* بیشتر مربوط به مصرف كدام غذاهاست؟
دیناروند: عمدتا مصرف كربوهیدراتها خیلی زیاد است. مثلا سرانه مصرف نانمان بسیار بالا است و مصرف چربی در ایران از میانگین جهانی بیشتر است .

*چقدر بیشتر؟
دیناروند: حدود 20درصد بیشتر است. مصرف شكرمان 30درصد بیشتر از میانگین است و بدبختانه مصرف نمك ایرانیان بیشتر از 2.5 برابر میزان مجاز است.

*سقف آن 5 گرم در روز است.
دیناروند: بله الان خیلی از كشورها 3 گرم را سقف گذاشته اند. در ایران 5 گرم است.

* مصرف ما ایرانی ها چقدر است؟
دیناروند: بین 10 تا 12گرم در روز گزارش شده است.

* مهمترین خطر تغذیه ای، مصرف نمك بالاست؟
دیناروند: مهمترینش همین نمك است. به نظر من نمك خیلی مهم است البته شكر و چربی هم مهم است و اینكه كلا انرژی بالایی دریافت می كنیم مهم است. فراموش نكنیم كه اسید چرب ترانس هنوز در تغذیه ایرانی ها وجود دارد. در خیلی از كشورها مصرف اسید چرب صفر است. ما هدفمان این است كه در سال 1400 میزان اسید چرب مصرفی مردم صفر شود البته داریم زور می زنیم كه اسید چرب ترانس را در روغن خوراكی واقعا صفر كنیم الان سقفش برای روغن های قنادی 5 درصد است و برای روغن مصرفی 2 درصد است. در آینده برای روغن مصرف خانوار سقف یك درصد می شود و برای روغن های قنادی سقف را روی 3 می آوریم حداكثر تا سال 97 باید به این هدف برسیم بنابراین باید فشار بیاوریم كه اسید چرب ترانس را هم حذف كنیم.

* یعنی سازمان غذا و دارو در صنعت غذا مداخله می كند؟
دیناروند: این مداخله را شروع كرده ایم. الان حد مجاز نمك و شكر را در صنعت غذا كم كرده ایم و مثلا استاندارد 11 گرم شكر در نوشابه ها را به حداكثر 10گرم تبدیل كردیم.

*صنعت غذا با وزارت بهداشت همراهی كرده است؟
دیناروند: با صنعت ارتباط خیلی خوبی داریم و دستاوردهای جمهوری اسلامی در این زمینه جدا برای كشورهای دیگر مورد توجه است. در جلسات مختلف سازمان جهانی بهداشت دعوت شده ایم. من در سه جلسه مهم در سازمان بهداشت جهانی رفتم و صحبت كردم و گزارش دادم. به شدت علاقه مند هستند كه ببینند ما در حوزه سلامت چه می كنیم به خصوص در بحث غذا و اینكه رابطه ما با بخش خصوصی چگونه است.
با بخش خصوصی رابطه بسیار تنگاتنگی داریم اما این ارتباط مربوط به این نیست كه آیا باید اسید جرب ترانس حذف شود یا نشود. مربوط به این است كه چگونه و چه زمانی می توانیم این را به صفر برسانیم. در اصل آن حذف اسید چرب از غذا مذاكره نمی كنیم. مذاكره نمی كنیم كه شكر باید كم شود یا نشود و مذاكره می كنیم كه چگونه و چه زمانی شكر را كم كنیم یعنی تعاملمان با صنعت غذا در نحوه اجراست. حذف و كاهش نمك، شكر و اسید چرب قطعی است.

* اما برای صنعت غذا بازار و ذائقه مردم مهم است، خیلی از مردم می گویند، این روغن های مایع اصلا روغن نیست، آب است یا این نوشابه بی مزه است بالاخره تولیدات صنایع غذایی باید بفروشد تا چرخ آن بچرخد.
دیناروند: برای همین تدریجی كار می كنیم. واقعا نمی خواهیم كه صنعت هم آسیب ببیند. صنعت غذا اشتغال بزرگی از جامعه را برعهده دارد بنابراین سیاست هایمان طوری است كه مذاكره می كنیم كه چه وقت و چگونه این كار انجام شود.

* پس عجله ندارید؟
دیناروند: ببینید در مورد علامت راهنمای تغذیه ای یا چراغ راهنمای تغذیه ای كه اسامی مختلفی دارد الان سه سال گذشته است از زمانی كه اجرای آن را ابلاغ كردیم. 18 ماه زمان گذاشتیم كه تدریجی اجرا شود. الان از آن 18 ماه یكسال گذشته است حدود 80 درصد فرآورده های غذایی برچسب دارند و كمتر از 20 درصد هنوز ندارند. ما نیامده ایم سختگیری كنیم و پروانه آنها را باطل كنیم گرچه تهدید كرده بودیم. یعنی داریم راه می افتیم و كمپین اطلاع رسانی برای مردم راه افتاده است كه این نشانگر این است و مردم هم حتما علاقه مند هستند كه بدانند.

* به هر حال ذائقه مردم هنوز مزه های خاصی را می طلبد و از غذاهای بی مزه استقبال نمی كند؟
دیناروند: ما حق انتخاب را برای مردم قائل هستیم ولی نه به صورت مطلق. و به همین دلیل است كه داریم سطح شكر را به تدریج پایین می آوریم. مثلا در ماس های پرچرب یك زمانی سطح چربی سقف نداشت. ماست با 15 چربی هم داشتیم و الان شما نمی بینید. اینكه حق انتخاب مطلق برای مشتری باشد و بخواهد 20درصد چربی در ماستش باشد قابل قبول نیست.

*خوب می روند ماست سنتی می خرند.
دیناروند: ماست سنتی هم نمی تواند 20درصد چربی داشته باشد.

*بعد از مدتی كه صحبت از وجود پالم در لبنیات شد مردم به این نوع لبنیات بیشتر رو آوردند.
دیناروند: بله متاسفانه. ولی ما در آنجا هم كاركردیم. مردم بدانند كه وجود پالم در شیر سنتی اساسا ممنوع است و مصرف نكنند.

* ولی در بازار هست.
دیناروند: بله ولی ما مطلقا توصیه می كنیم كه استفاده نشود برای اینك شیرهای برگشتی از كارخانه ها به مغازه ها می آید و صلاح نیست مردم استفاده كنند.

*یعنی آلودگی میكروبی دارند؟
دیناروند: بله آلودگی میكروبی دارند و از صنعت غذا. كارخانه های لبنیات پذیرش نمی شوند و برگشت داده می شود و در مغاز ها به فروش می رسد.

* این اشكال نیست كه به مغازه ها برگشت می شود؟
دیناروند: این اشكال وجود دارد و مردم مصرف می كنند. شیر را می جوشانند و مصرف می كنند اما بار میكروبی بالا است.

* بعد از اینكه می جوشانند، میكروب از بین نمی رود؟
دیناروند: میكروب از بین می رود ولی لاشه میكروب و آنتی اكسین هایش سرجایش هست و از یك حدی بالاتر مصرف این نوع شیرها اصلا توصیه نمی شود.

*عوارض آن چیست؟
دیناروند: در درازمدت همه اینها مضر است. آنتی اكسین مضر است و سرطان زا است.

* یعنی می توانیم بگوییم شیرای سنتی سرطان زا است؟
دیناروند: خیر این را نمی توانیم بگوییم ولی احتمال اینكه آنتی اكسین موجود در شیرهای سنتی در بلند مدت سرطان زا باشد وجود دارد. اینكه آنتی اكسین سرطان زاست قطعی است ولی این ادعا را نمی كنیم كه شیرهای سنتی سرطان زا است.

* وقتی می گویید توكسین های موجود در شیر سرطان زاست و قطعی است، باید بترسیم؟
دیناروند: بله باید مردم بدانند.

*پس در فرآورده های بعدی مثل ماست و پنیر سنتی هم باید بترسیم.
دیناروند: بله این چرخه می تواند برود تا آخر. من در مورد فرآورده های سنتی جزو آنهایی هستم كه نمی گویم باید در آن را بست و ممنوع كرد ولی می گویم مردم باید بدانند كه فرآورده های سنتی را با مسئولیت خودشان مصرف
م كنند و كسی بر آن نظارت نمی كند.

* ولی یك بخشی از وزات بهداشت كه مسئولان بهداشت محیط هستند به مراكز عرضه لبنیات سنتی مجوز می دهد.
دیناروند: نه مجوزی به آنها نمی دهند. آنها نظارت بهداشت محیطی می كنند و مجوز می دهند كه مغازه تمیز و درست باشد. صنف لبنیات سنتی از وزارت بهداشت مجوز نمی گیرد. رستوران از وزارت بهداشت مجوز نمی گیرد وزارت بهداشت فقط نظارت بهداشت محیطی بر محیط فیزیكی این مراكز دارد. اگر برویم و محیط آلوده باشد درش را می بندیم. اما كیفیت مواد غذایی غیر فله ای نظارت نمی شود.

* به عنوان كسی كه در حوزه غذا فعالیت می كنید، تغییر ذائقه مردم به سمت فست فودها را چگونه ارزیابی می كنید.
دیناروند: ذائقه واقعا به تدریج ایجاد می شود. من می گویم صنعت غذا و فست فود و رستورانداری در ایران در این تغییر ذائقه موثر است.

*یعنی تشویق كردند؟
دیناروند: بله یعنی به تدریج ما را به سمتی بردند كه ذانقه مان شیرینی بیشتر، شوری بیشتر و چربی بیشتری را می پسندد.

* این تقصیر صنعت غذا است. یعنی هیج نهاد بالادستی نبوده است كه وقتی این سیاست گزاری شده، جلویش را بگیرد؟
دیناروند: تدریجی بوده است و متاسفانه از این مسئله غفلت شده است. البته در سال های اخیر وزارت بهداشت واقعا تلاش كرده است كه رسیدگی و نظارت خود را انجام دهد.

*ولی سازمان غذا و دارو به خیلی از این مواد غذایی مجوز می دهد؟
دیناروند: سازمان غذا و دارو اساسا نمی تواند در این زمینه و نظارت بر غذاهای فله كاری كند و فعلا مسئولیتی ندارد ولی به هر حال وزارت بهداشت جنبه تبلیغاتی را دارد. ما می خواهیم در این مورد یك پیش نویسی آماده كنیم و با تصویب شورای عالی سلامت به این حوزه ورود كنیم برای اینكه بتوانیم در رستوران ها برای میزان شكر، نمك و چربی سقف بگذاریم و كنترل كنیم.

*یعنی بر غذاهای فله و غیر بسته بندی هم نظارت كنید؟
دیناروند: بله و مراكز عرضه غذا را موظف به رعایت یكسری استانداردها كننیم. اگربتوانیم یك جنبه قانونی به این كار بدهیم، و بگوییم كه رستوران ها نمی توانند غذایی درست كنند كه چربی آن از این حد بیشتر باشد یا نمك آن از این حد بیشتر باشد. گام بسیار مهم است و در دنیا این تجربه وجود دارد.

* وزارت بهداشت می تواند این كار را بكند؟
دیناروند: منعی نداریم برای اینكه این كار را بكنیم و اگر مصوبه ای از شورای عالی سلامت داشته باشیم می توانیم این كار را انجام دهیم.

* فكر می كنید وزارت بهداشت بتواند نظارت كند چون تعداد اغذیه فروشی ها خیلی زیاد است؟
دیناروند: بله؛ در بحث بیماریهای غیر واگیردار، سندهای مهمی مصوب شده است به هر حال برای كنترل این بیماری ها نمی توانیم فقط غذاهای بسته بندی را كنترل كنیم و بگوییم كار تمام شد.

گفت و گو از افشین شاعری ** انتشار: علی حبیبی
اجتمام(5)**3063 ** 1569
آگاهی از آخرین اخبار اجتماعی و حوادث ایران و جهان در كانال تلگرام گروه اجتماعی ایرنا:
@irnaej
https://t.me/irnaej