گردشگران انبوه، خطر جديد براي جنگل ابر
پس از يك دهه كشمكش و مناقشه براي ساخت جاده غيراستاندارد در قلب جنگل‌هاي باستاني چندميليون ساله ابر و اعلام ابر به عنوان «منطقه حفاظت شده»، حالا اين اكوسيستم كم‌نظير جهاني در خطر گردشگري انبوه قرار گرفته است و هجوم گردشگران بدون برنامه‌ريزي و كنترل، مي‌رود تا به يك آسيب جدي براي اين ذخيره‌گاه جنگلي ارزشمند تبديل شود.
به گزارش اعتماد، در همين حال كارشناسان مي‌گويند كه تمركز جمعيت در هر نقطه بكر كه داراي ارزش‌هاي اكولوژيكي ويژه است يك خطر عمده محسوب مي‌شود و مي‌تواند باعث تخريب اكوسيستم و از دست رفتن پوشش خاك، آلودگي آب و گرد آمدن زباله شود. با اين همه اما مناطق بكر طبيعي در ايران، به‌شدت مورد پيامدهاي ناشي از گردشگري انبوه و بي‌ضابطه قرار گرفته است.
عضو ستاد مردمي حفاظت از طبيعت شاهرود در اين باره به «اعتماد» گفت: «طبق بررسي‌هاي اين ستاد و بر اساس عوارض ورودي، در روزهاي تعطيل، ميزان حضور جمعيت در جنگل ابر در قالب تورهاي گردشگري به مرحله‌اي آسيب‌رسان رسيده است. براي مثال در تعطيلي اخير، حدود ٥٠٠ گردشگر از تهران وارد منطقه فوق شده‌اند كه مشكلات فراواني از جمله قطعي آب براي اهالي را در پي داشت.»
حنيف رضا گلزار با هشدار درباره اين مدل گردشگري كه مي‌تواند منجر به بروز بحران‌هاي زيست محيطي براي ابر شود، گفت: «يكي از تورهاي گردشگري، به تنهايي ٤٠٠ نفر گردشگر با خود به ابر آورده بود؛ از طرف ديگر جمعيت زيادي نيز از مناطق اطراف اين جنگل مانند شاهرود و علي‌آباد و استان‌هاي گلستان و سمنان به اينجا آمده بودند كه بسيار بالاتر از ظرفيت گردشگري منطقه بود و طي چند ساعت، مشكلات متعدد از جمله قطعي آب و كمبود نان را براي ساكنان بومي ابر به بار آورد.» اين كارشناس ارشد خاك‌شناسي و مهندسي خاك در ادامه از مسوولان پرسيد: «مگر ظرفيت گردشگري جنگل ابر طي سه روز چقدر است؟ آيا اساسا اعتقادي به مديريت گردشگري در جنگل داريم؟ آيا جنگل ابر كه به عنوان منطقه حفاظت شده اعلام شده مي‌تواند پذيراي بي حد و حساب گردشگر باشد، به صرف اينكه عده‌اي از اين راه پول درمي‌آورند؟ در ساعات اوليه تعطيلي، كل روستا دچار بحران نان، آب و ملزومات اوليه گردشگران شد كه با حضور بخشدار و مسوولان شهرستاني و با تشكيل ستاد بحران (به طور غيررسمي) موضوع رفع و رجوع شد. اما اگر قرار باشد در هر تعطيلات، اين مساله تكرار شود چيزي از اين جنگل ارزشمند و ثروت ملي باقي نمي‌ماند.»
گلزار هشدار داد: «به نظر بنده آسيبي كه امروز گردشگري بي‌رويه به ابر و ديگر نقاط طبيعت وارد مي‌كند دست كمي از احداث جاده در دل جنگل ندارد.» اين عضو ستاد مردمي حفاظت از طبيعت شاهرود با هشدار درباره ورود گردشگر مخصوصا با خودروي شخصي به داخل جنگل گفت: «بايد براي جنگل حريمي تعريف كنيم و اجازه ندهيم هر كس با خودرو وارد جنگل شود و نهال‌ها و گياهان را زير چرخ‌هاي خودرو له كرده و خاك جنگل كوبيده شود. اين تازه ابتداي آسيب به جنگل است؛ چرا كه در مرحله بعد روشن كردن آتش در زير چتر درخت و صدمه به آن كه گاهي منجر به آتش سوزي مي‌شود و حجم بسيار زياد زباله كه از خود برجا مي‌گذارد و آتشي كه گاهي حتي كاملا خاموش هم نمي‌كنند مي‌تواند منجر به نابودي اين ثروت عظيم طي چند سال شود.» گلزار از چند نمونه آتش‌سوزي خبر داد كه اگر اعضاي ستاد مردمي حفاظت از طبيعت شاهرود براي خاموش كردن آن دخالت نمي‌كردند تبديل به يك آتش‌سوزي بزرگ جنگلي و فاجعه عظيم محيط زيستي مي‌شد.» او تاكيد كرد: «٩٠ درصد اين گردشگران غيربومي بوده و مشكلات اجتماعي – فرهنگي بزرگي براي منطقه به وجود مي‌آورند و موجب ايجاد شوك‌هاي فرهنگي در ميان ساكنان بومي اين زيست بوم‌هاي كوچك مي‌شوند كه مي‌تواند تغيير روش زندگي و در نتيجه خطرات جدي براي اكوسيستم‌هاي همجوار را پديد آورد.» گلزار گفت: «سازمان‌هاي مردم نهاد محيط زيستي شاهرود با قاطعيت و بدون كوچك‌ترين شبهه‌اي در برابر گردشگري جنگل ابر كه جز خسارت‌هاي محيط زيستي، اخلاقي، فرهنگي به زيست بوم منطقه، حاصل ديگري ندارد مي‌ايستند.»
منطقه حفاظت شده
بر اساس قانون حفاظت و بهسازي محيط زيست، وظيفه سازمان محيط زيست، حفاظت، پيشگيري و ممانعت از هر نوع آلودگي و اقدام مخربي است كه منجر به از بين رفتن تعادل اكولوژيك طبيعت مي‌شود. همچنين به موجب قانون الحاق ايران به كنوانسيون تنوع زيستي مصوبه سال ١٣٧٤ مجلس شوراي اسلامي، دولت ايران متعهد به حفظ تنوع زيستي و شبكه مناطق حفاظت شده كشور شده است. بنابراين مواد صريح قانوني، محدوده‌اي كه به عنوان منطقه حفاظت شده انتخاب مي‌شود تحت حفاظت قرار گرفته و هرگونه رفت و آمد و اجراي طرح از جمله طرح‌هاي گردشگري در آن، با رعايت الزامات محيط زيستي و نظارت سازمان متولي ممكن است.
در دومين جلسه شوراي عالي محيط زيست در دولت يازدهم كه در دي ماه ٩٣ برگزار شد جنگل ابر در فهرست مناطق حفاظت شده قرار گرفت. بر اين اساس اجراي هر گونه طرح از جمله گردشگري در آن، بايد در چارچوب مناطق چهارگانه سازمان انجام بگيرد.
برنامه جامع مديريتي
عضو هيات علمي دانشگاه آزاد اسلامي و پژوهشگر محيط‌زيست معتقد است در همان حال كه گردشگري، جزو جدا ناشدني مناطق حفاظت شده است، اما اگر مديريت نشود بزرگ‌ترين خطر اين مناطق به شمار مي‌رود.
مزدك دربيكي به «اعتماد» گفت: « بايد برنامه مديريتي گردشگري اين مناطق تهيه و تدوين شود و گردشگري بر اساس اين برنامه به اجرا دربيايد.» اين دكتراي محيط زيست با تاكيد بر اينكه در مناطق حفاظت شده، اصولا بحث اكوتوريسم مطرح مي‌شود، گفت: « اينكه چه نوع گردشگري، بايد اتفاق بيفتد و چه نوع افرادي و چه تعدادي مي‌توانند وارد شوند مسائل مهمي است كه بايد تحت عنوان «برنامه جامع مديريتي» ديده شود. همچنين بايد به «مديريت پيامدهاي بازديدكنندگان (VIM) نيز توجه شود چراكه گردشگري در مناطق حفاظت شده يك فعاليت بسيار اثرگذار است كه مي‌تواند جنبه‌هاي بسيار مثبت يا بسيار منفي و مخرب براي اين مناطق باشد.» دربيكي با بيان اينكه اگر قرار باشد در مناطق حفاظت شده، مشابه مناطق گردشگري شهري يا عامه‌پسند، گردشگر انبوه داشته باشيم بيشترين صدمه را به اين مناطق خواهيم زد. تاكيد كرد كه نسخه‌هاي گردشگري عامه‌پسند بدون لحاظ قواعد محيط زيستي، براي گردشگري در مناطق حفاظت شده غيرقابل پيچيدن هستند و به هيچ عنوان نبايد آنها را براي گردشگري در مناطق حفاظت شده به كار برد.
خطر گردشگري انبوه
بر اساس دانش محيط زيست و قوانين آمايش سرزمين، اصلي‌ترين بنيان، توان محيط است و چنانچه اين توان بررسي و محاسبه نشود آسيب‌هاي غيرقابل درماني را به محيط‌زيست مخصوصا مناطق تحت حفاظت وارد خواهد كرد.
مزدك دربيكي در ادامه با اشاره به گردشگري انبوه و بررسي توان محيط مي‌گويد: «يكي از اساسي‌ترين بنيان‌هاي گردشگري استاندارد، بررسي توان محيط است كه طبق فرمول‌هاي خاص موجود، تعيين مي‌كند چه تعدادي افراد مي‌توانند به منطقه بيايند و چه ضوابطي را رعايت كنند.» اين عضو انجمن جهاني اكوتوريسم تاكيد مي‌كند كه اگر قرار است منطقه عنوان «حفاظت شده» را يدك بكشد اما هر كسي بدون ضابطه و قانون در آنجا رفت وآمد كند، پس فلسفه حفاظت چه مي‌شود؟ به همين دليل هرگز گردشگري انبوه براي مناطق حفاظت شده توصيه نمي‌شود.
دربيكي كه عضو هيات تحريريه نشريه بين‌المللي توسعه پايدار كانادا است و كتابي را با عنوان «برنامه‌ريزي و مديريت گردشگري پايدار در مناطق حفاظت شده» ترجمه كرده است، تاكيد كرد: «اساسا از منظر علمي و كارشناسي نمي‌توانيم گردشگري انبوه را براي مناطق حفاظت شده اجرا كنيم و اين نيازمند مطالعه، تدوين و ابلاغ طرح مديريت منطقه حفاظت شده جنگل ابر است تا حضور گردشگران در اين منطقه محدود و قانونمند شود.» او در ادامه با بيان اينكه امروز ما با نوعي «بحران گردشگري انبوه» در كشور مواجه هستيم، گفت: «تنها راه‌حل اين بحران در جنگل ابر، تهيه طرح مديريت گردشگري پايدار براي منطقه، هر چند به صورت موقت است و تا زماني كه اين مطالعات جامع انجام نگيرد و ما در برابر اين هجوم بي رويه كاري نكنيم و درآمدهاي جنگل ابر نيز براي اين اكوسيستم هزينه نشود، اين جنگل ارزشمند به زودي از دست خواهد رفت. اين دكتراي محيط‌زيست خطر گردشگري انبوه براي جنگل ابر را از جاده‌سازي بيشتر دانست و گفت: «حتي اگر جنگل ابر، حفاظت شده هم نباشد، گردشگري انبوه و بي ضابطه را براي آن توصيه نمي‌كنم؛ چرا كه باعث از دست رفتن آن خواهد شد.»
منطقه را تحويل نگرفته‌ايم
اما مديركل حفاظت محيط زيست سمنان به «اعتماد» گفت كه اگر چه جنگل ابر به عنوان منطقه حفاظت شده روي كاغذ مصوب شده؛ اما هنوز به عنوان «منطقه حفاظت شده» تحويل دستگاه محيط زيست نشده است. عباسعلي دامنگير تاكيد كرد: «ابتدا بايد حدود اربعه و مطالعات تفكيكي اين منطقه انجام و زون‌هاي مختلف آن مشخص شود و سپس كارها را به طور قانونمند و طبق ضوابط و مقررات خاص انجام دهيم.» او گفت: «علاوه بر مشخص شدن حدود و حريم‌ها، بايد زون‌هاي مختلف تفرجي و حفاظتي مشخص شده و امكانات لازم براي حفاظت، از جمله پاسگاه محيط‌باني، وسايل نقليه و ديگر تجهيزات فراهم شود تا بتوانيم از منطقه حفاظت لازم را به عمل بياوريم.» دامنگير تاكيد كرد كه ما همچنان با تعامل استانداري سمنان از جاده كشي جلوگيري كرديم، پيگير تحويل اين منطقه ارزشمند حفاظت شده نيز هستيم تا اين ذخيره‌گاه ارزشمند جنگلي محفوظ بماند.
به گزارش اعتماد، در همين حال كارشناسان مي‌گويند كه تمركز جمعيت در هر نقطه بكر كه داراي ارزش‌هاي اكولوژيكي ويژه است يك خطر عمده محسوب مي‌شود و مي‌تواند باعث تخريب اكوسيستم و از دست رفتن پوشش خاك، آلودگي آب و گرد آمدن زباله شود. با اين همه اما مناطق بكر طبيعي در ايران، به‌شدت مورد پيامدهاي ناشي از گردشگري انبوه و بي‌ضابطه قرار گرفته است.
عضو ستاد مردمي حفاظت از طبيعت شاهرود در اين باره به «اعتماد» گفت: «طبق بررسي‌هاي اين ستاد و بر اساس عوارض ورودي، در روزهاي تعطيل، ميزان حضور جمعيت در جنگل ابر در قالب تورهاي گردشگري به مرحله‌اي آسيب‌رسان رسيده است. براي مثال در تعطيلي اخير، حدود ٥٠٠ گردشگر از تهران وارد منطقه فوق شده‌اند كه مشكلات فراواني از جمله قطعي آب براي اهالي را در پي داشت.»
حنيف رضا گلزار با هشدار درباره اين مدل گردشگري كه مي‌تواند منجر به بروز بحران‌هاي زيست محيطي براي ابر شود، گفت: «يكي از تورهاي گردشگري، به تنهايي ٤٠٠ نفر گردشگر با خود به ابر آورده بود؛ از طرف ديگر جمعيت زيادي نيز از مناطق اطراف اين جنگل مانند شاهرود و علي‌آباد و استان‌هاي گلستان و سمنان به اينجا آمده بودند كه بسيار بالاتر از ظرفيت گردشگري منطقه بود و طي چند ساعت، مشكلات متعدد از جمله قطعي آب و كمبود نان را براي ساكنان بومي ابر به بار آورد.» اين كارشناس ارشد خاك‌شناسي و مهندسي خاك در ادامه از مسوولان پرسيد: «مگر ظرفيت گردشگري جنگل ابر طي سه روز چقدر است؟ آيا اساسا اعتقادي به مديريت گردشگري در جنگل داريم؟ آيا جنگل ابر كه به عنوان منطقه حفاظت شده اعلام شده مي‌تواند پذيراي بي حد و حساب گردشگر باشد، به صرف اينكه عده‌اي از اين راه پول درمي‌آورند؟ در ساعات اوليه تعطيلي، كل روستا دچار بحران نان، آب و ملزومات اوليه گردشگران شد كه با حضور بخشدار و مسوولان شهرستاني و با تشكيل ستاد بحران (به طور غيررسمي) موضوع رفع و رجوع شد. اما اگر قرار باشد در هر تعطيلات، اين مساله تكرار شود چيزي از اين جنگل ارزشمند و ثروت ملي باقي نمي‌ماند.»
گلزار هشدار داد: «به نظر بنده آسيبي كه امروز گردشگري بي‌رويه به ابر و ديگر نقاط طبيعت وارد مي‌كند دست كمي از احداث جاده در دل جنگل ندارد.» اين عضو ستاد مردمي حفاظت از طبيعت شاهرود با هشدار درباره ورود گردشگر مخصوصا با خودروي شخصي به داخل جنگل گفت: «بايد براي جنگل حريمي تعريف كنيم و اجازه ندهيم هر كس با خودرو وارد جنگل شود و نهال‌ها و گياهان را زير چرخ‌هاي خودرو له كرده و خاك جنگل كوبيده شود. اين تازه ابتداي آسيب به جنگل است؛ چرا كه در مرحله بعد روشن كردن آتش در زير چتر درخت و صدمه به آن كه گاهي منجر به آتش سوزي مي‌شود و حجم بسيار زياد زباله كه از خود برجا مي‌گذارد و آتشي كه گاهي حتي كاملا خاموش هم نمي‌كنند مي‌تواند منجر به نابودي اين ثروت عظيم طي چند سال شود.» گلزار از چند نمونه آتش‌سوزي خبر داد كه اگر اعضاي ستاد مردمي حفاظت از طبيعت شاهرود براي خاموش كردن آن دخالت نمي‌كردند تبديل به يك آتش‌سوزي بزرگ جنگلي و فاجعه عظيم محيط زيستي مي‌شد.» او تاكيد كرد: «٩٠ درصد اين گردشگران غيربومي بوده و مشكلات اجتماعي – فرهنگي بزرگي براي منطقه به وجود مي‌آورند و موجب ايجاد شوك‌هاي فرهنگي در ميان ساكنان بومي اين زيست بوم‌هاي كوچك مي‌شوند كه مي‌تواند تغيير روش زندگي و در نتيجه خطرات جدي براي اكوسيستم‌هاي همجوار را پديد آورد.» گلزار گفت: «سازمان‌هاي مردم نهاد محيط زيستي شاهرود با قاطعيت و بدون كوچك‌ترين شبهه‌اي در برابر گردشگري جنگل ابر كه جز خسارت‌هاي محيط زيستي، اخلاقي، فرهنگي به زيست بوم منطقه، حاصل ديگري ندارد مي‌ايستند.»
منطقه حفاظت شده
بر اساس قانون حفاظت و بهسازي محيط زيست، وظيفه سازمان محيط زيست، حفاظت، پيشگيري و ممانعت از هر نوع آلودگي و اقدام مخربي است كه منجر به از بين رفتن تعادل اكولوژيك طبيعت مي‌شود. همچنين به موجب قانون الحاق ايران به كنوانسيون تنوع زيستي مصوبه سال ١٣٧٤ مجلس شوراي اسلامي، دولت ايران متعهد به حفظ تنوع زيستي و شبكه مناطق حفاظت شده كشور شده است. بنابراين مواد صريح قانوني، محدوده‌اي كه به عنوان منطقه حفاظت شده انتخاب مي‌شود تحت حفاظت قرار گرفته و هرگونه رفت و آمد و اجراي طرح از جمله طرح‌هاي گردشگري در آن، با رعايت الزامات محيط زيستي و نظارت سازمان متولي ممكن است.
در دومين جلسه شوراي عالي محيط زيست در دولت يازدهم كه در دي ماه ٩٣ برگزار شد جنگل ابر در فهرست مناطق حفاظت شده قرار گرفت. بر اين اساس اجراي هر گونه طرح از جمله گردشگري در آن، بايد در چارچوب مناطق چهارگانه سازمان انجام بگيرد.
برنامه جامع مديريتي
عضو هيات علمي دانشگاه آزاد اسلامي و پژوهشگر محيط‌زيست معتقد است در همان حال كه گردشگري، جزو جدا ناشدني مناطق حفاظت شده است، اما اگر مديريت نشود بزرگ‌ترين خطر اين مناطق به شمار مي‌رود.
مزدك دربيكي به «اعتماد» گفت: « بايد برنامه مديريتي گردشگري اين مناطق تهيه و تدوين شود و گردشگري بر اساس اين برنامه به اجرا دربيايد.» اين دكتراي محيط زيست با تاكيد بر اينكه در مناطق حفاظت شده، اصولا بحث اكوتوريسم مطرح مي‌شود، گفت: « اينكه چه نوع گردشگري، بايد اتفاق بيفتد و چه نوع افرادي و چه تعدادي مي‌توانند وارد شوند مسائل مهمي است كه بايد تحت عنوان «برنامه جامع مديريتي» ديده شود. همچنين بايد به «مديريت پيامدهاي بازديدكنندگان (VIM) نيز توجه شود چراكه گردشگري در مناطق حفاظت شده يك فعاليت بسيار اثرگذار است كه مي‌تواند جنبه‌هاي بسيار مثبت يا بسيار منفي و مخرب براي اين مناطق باشد.» دربيكي با بيان اينكه اگر قرار باشد در مناطق حفاظت شده، مشابه مناطق گردشگري شهري يا عامه‌پسند، گردشگر انبوه داشته باشيم بيشترين صدمه را به اين مناطق خواهيم زد. تاكيد كرد كه نسخه‌هاي گردشگري عامه‌پسند بدون لحاظ قواعد محيط زيستي، براي گردشگري در مناطق حفاظت شده غيرقابل پيچيدن هستند و به هيچ عنوان نبايد آنها را براي گردشگري در مناطق حفاظت شده به كار برد.
خطر گردشگري انبوه
بر اساس دانش محيط زيست و قوانين آمايش سرزمين، اصلي‌ترين بنيان، توان محيط است و چنانچه اين توان بررسي و محاسبه نشود آسيب‌هاي غيرقابل درماني را به محيط‌زيست مخصوصا مناطق تحت حفاظت وارد خواهد كرد.
مزدك دربيكي در ادامه با اشاره به گردشگري انبوه و بررسي توان محيط مي‌گويد: «يكي از اساسي‌ترين بنيان‌هاي گردشگري استاندارد، بررسي توان محيط است كه طبق فرمول‌هاي خاص موجود، تعيين مي‌كند چه تعدادي افراد مي‌توانند به منطقه بيايند و چه ضوابطي را رعايت كنند.» اين عضو انجمن جهاني اكوتوريسم تاكيد مي‌كند كه اگر قرار است منطقه عنوان «حفاظت شده» را يدك بكشد اما هر كسي بدون ضابطه و قانون در آنجا رفت وآمد كند، پس فلسفه حفاظت چه مي‌شود؟ به همين دليل هرگز گردشگري انبوه براي مناطق حفاظت شده توصيه نمي‌شود.
دربيكي كه عضو هيات تحريريه نشريه بين‌المللي توسعه پايدار كانادا است و كتابي را با عنوان «برنامه‌ريزي و مديريت گردشگري پايدار در مناطق حفاظت شده» ترجمه كرده است، تاكيد كرد: «اساسا از منظر علمي و كارشناسي نمي‌توانيم گردشگري انبوه را براي مناطق حفاظت شده اجرا كنيم و اين نيازمند مطالعه، تدوين و ابلاغ طرح مديريت منطقه حفاظت شده جنگل ابر است تا حضور گردشگران در اين منطقه محدود و قانونمند شود.» او در ادامه با بيان اينكه امروز ما با نوعي «بحران گردشگري انبوه» در كشور مواجه هستيم، گفت: «تنها راه‌حل اين بحران در جنگل ابر، تهيه طرح مديريت گردشگري پايدار براي منطقه، هر چند به صورت موقت است و تا زماني كه اين مطالعات جامع انجام نگيرد و ما در برابر اين هجوم بي رويه كاري نكنيم و درآمدهاي جنگل ابر نيز براي اين اكوسيستم هزينه نشود، اين جنگل ارزشمند به زودي از دست خواهد رفت. اين دكتراي محيط‌زيست خطر گردشگري انبوه براي جنگل ابر را از جاده‌سازي بيشتر دانست و گفت: «حتي اگر جنگل ابر، حفاظت شده هم نباشد، گردشگري انبوه و بي ضابطه را براي آن توصيه نمي‌كنم؛ چرا كه باعث از دست رفتن آن خواهد شد.»
منطقه را تحويل نگرفته‌ايم
اما مديركل حفاظت محيط زيست سمنان به «اعتماد» گفت كه اگر چه جنگل ابر به عنوان منطقه حفاظت شده روي كاغذ مصوب شده؛ اما هنوز به عنوان «منطقه حفاظت شده» تحويل دستگاه محيط زيست نشده است. عباسعلي دامنگير تاكيد كرد: «ابتدا بايد حدود اربعه و مطالعات تفكيكي اين منطقه انجام و زون‌هاي مختلف آن مشخص شود و سپس كارها را به طور قانونمند و طبق ضوابط و مقررات خاص انجام دهيم.» او گفت: «علاوه بر مشخص شدن حدود و حريم‌ها، بايد زون‌هاي مختلف تفرجي و حفاظتي مشخص شده و امكانات لازم براي حفاظت، از جمله پاسگاه محيط‌باني، وسايل نقليه و ديگر تجهيزات فراهم شود تا بتوانيم از منطقه حفاظت لازم را به عمل بياوريم.» دامنگير تاكيد كرد كه ما همچنان با تعامل استانداري سمنان از جاده كشي جلوگيري كرديم، پيگير تحويل اين منطقه ارزشمند حفاظت شده نيز هستيم تا اين ذخيره‌گاه ارزشمند جنگلي محفوظ بماند.
