ضرورت يكپارچه سازي اراضي كشاورزي در استان فارس- بهنام احمدي*

حدود 40 سال پيش در زادگاهم دهستاني با بيش از هشت روستا با داشتن بيش از 700هكتار زمين كشاورزي تنها پنج چاه كشاورزي حفر شده بود و تمام اين اراضي در ميان گروههاي 15يا 20 خانواري تقسيم شده بود و اين اراضي به طور منظم توسط اين چاهها آبياري مي شد .
جالب تر اينكه اين تعداد انگشت شمار چاه كشاورزي در منطقه اي به اين وسعت در شرايط جوي خاصي حفر شده بود كه به لحاظ بارش هاي فراوان و مستمر در سه ماهه پاييز كه دانش آموز بوديم همواره خيال مي كرديم كه فصل زمستان رسيده است و اين بود كه هميشه آرزوي ديدن نور آفتاب را در دو فصل پاييز و زمستان داشتيم .
در چنين فضاي پربارش اينچيني برنامه ريزان به فكر افزودن بر شمار چاههاي كشاورزي براي مشروب كردن اراضي در كشت هاي تابستانه نبودند و با همين اندك چاهها در سايه اراضي يكپارچه توانسته بودند ضمن صرفه جويي در ميزان مصرف آب و جلوگيري از هدررفت آن كارخانه هاي مرتبط با محصول يكدست كه اغلب چغندر قند و يا پنبه بود را در جوار اين اراضي مستقر سازند.
ولي هر چه از آن دهه فاصله گرفتيم حفر چاههاي كشاورزي بيشتر و بيشتر شد و كار را بجايي رساند كه امروز در همان منطقه، ما شاهد وجود حفر دهها چاه كشاورزي در فواصل 500متري يكديگر باشيم و اينك هر كشاورز با داشتن چهار يا پنج هكتار زمين ، صاحب يك چاه كشاورزي با عمق بالاي 80متر است .
لذا به تناسب اين افزايش نجومي چاههاي كشاورزي عميق كه جاي جاي استان فارس را به آبكشي مبدل ساخته شاهديم كه اين استاني كه طي چند دهه گذشته پرآبي منابع آبي اش بر سكانداري خود در حوزه كشاورزي و توليدات محصولات استراتژيكي چون گندم بر خود مي باليد اين روزها از بي آبي مي نالد.
هرچند كه قهر طبيعت و بارش قطره چكاني بارانهاي سالهاي اخير را بايد به منزله يكي از شاخص هاي بنياني دخيل در پديد آمدن اين وضعيت دانست ولي آنچه مسلم است بايد تنها دليل فقر منابع آبي و خالي شدن سفره آبهاي زيرزميني اين استان را ناشي از حدود يك دهه خشكسالي پديد آمده در فارس ندانست بلكه ريشه اين وضعيت را مربوط به زماني دانست كه زمينهاي كشاورزي به قطعات سه تا چند هكتاري تبديل شد و هر كشاورزي هم براي تامين آب اين اندك زمين خود اقدام به گرفتن مجوز چاه 70 تا 80 متري كشاورزي كرد .
بنابراين حفر چاههاي عميق و نيمه عميق كشاورزي طي چند دهه اخير اين استان 122هزار مترمربعي را به آبكشي مبدل ساخته كه هر چه بارش هم داشته باشيم زمين تشنه آن را مي بلعد و ديگر آبي براي ذخيره سدهاي رنگارنگ ساخته شده در اين استان نمي ماند .
به جرات مي توان گفت كه در خصوص شرايط موجود فقر منابع آبي در فارس ، انگشت نشانه را بيش از آنكه متوجه قهر طبيعت كنيم بايد آن را به سمت عملكرد متوليان امر و جامعه هدف در بخش كشاورزي نشانه رفت كه به لحاظ ضعف آموزش و نداشتن آگاهي يك ديار حاصلخيز و متنعم از ذخاير آبي فراوان ديروزي را اين روزها به حالت يك بيمار در حال احتضار درآورده كه بي توجهي در ادامه اين وضع چه بسا مي تواند مشكلات اجتماعي جبران ناپذيري به دنبال داشته باشد.
و امروز سايه شوم نهمين سال خشكسالي در فارس منابع آبي اين استان را در وضعيت شكننده اي قرار داده طوري كه حتي حرف از كشت جايگزين با اين وضعيت خالي شدن سدها و خشكيده شدن آبهاي جاري ديگر معنا و مفهومي ندارد .
آن چيزي كه در اين شرايط بي آبي بر حجم مشكلات افزوده، آتش سوزي هاي پي در پي و زمانبر است كه پوشش هاي گياهي و مرتعي و گياهان چند صدساله ديار فارس را به كام نابودي برده و مي رود كه زمينه ساز فاجعه زيست محيطي گردد .
گرچه با اقدامات مقطعي نظير پر كردن چاههاي آبي غير مجاز و ممنوع كردن كشت هاي پرآب از جمله برنج مديران تلاش دارند تدبير عمل را به دست گيرند ولي شرايط بحراني بالاتر از اين هست كه بتوان با اين وضعيت كنار آمد چرا كه درصد بالايي از جمعيت استان از راه كشاورزي امرار معاش مي كنند و لذا بايد به راهكارهاي اساسي تر در جهت رفع اين بحران دست زد.
هر چند به گفته مسئولان روي آوردن به حوزه صنعت و محور قرار دادن توسعه اين استان بر مقوله صنعت مي تواند به اين وضعيت كمك كند ولي باز هم نمي شود كه كشاورزي استان كه سالها محور بوده را در اين استان رها كرد .
در كنار راهكارهاي ضربتي و جهشي در بازنگري نوع شيوه كشت، پر كردن چاههاي غيرمجاز و نظارت دقيق بر ميزان مصرف چاههاي مجاز، بدون شك رفتن به سمت يكپارچه سازي اراضي كشاورزي مي تواند در استفاده از همين حداقل هاي مانده از منابع آبي راهگشا باشد.
* رئيس ايرنا در فارس