استخرهای سه منظوره سیستان؛ حلال مشكل اشتغال، تولید ماهی و توسعه كشاورزی

به گزارش ایرنا تالاب بین المللی هامون تا 18 سال پیش و قبل از دوران خشكسالی نه تنها آب مورد نیاز كشاورزی سیستان را تامین می كرد و سبب تولید انواع غله و رونق دامداریها شده بود بلكه زیستگاه بزرگی برای حیات وحش و منبع بسیار خوبی برای امرار معاش خانوارهای ساكن در دیار كهن سیستان بود.
ماهیگیری و صیادی یكی از مشاغل مهم ساكنان اطراف تالاب هامون بود كه به بركت وجود این نعمت خدادادی به خوبی امرار معاش و زندگی را با شادی و نشاط سپری می كردند اما با خشك شدن دریاچه، قایق ها به گل و خاك نشست و صیادان، دامداران، شكارچیان و صنعتگران صنایع دستی خانه نشین شدند و برخی خانواده ها برای فرار از گرسنگی تن به مهاجرت اجباری دادند.
چرخ زندگی بسیاری از خانواده های ساكن در شهرستانهای زابل، هامون، نیمروز، زهك و هیرمند با چرخش آب در هامون و هیرمند می چرخید.
با خشك شدن دریاچه هامون اداره كل شیلات سیستان طرح ساخت استخرهای دو منظوره پرورش ماهی و كشاورزی را برای صیادان و كشاورزانی كه زمین داشتند ایجاد كرد تا هم راهی برای امرار معاش و هم توسعه كشاورزی و صیادی و جبرانی برای خشك شدن دریاچه هامون باشد.
با وجودی كه این استخرها دو منظوره نامیده شده اما در واقع تامین كننده سه منظور یا هدف شامل «ایجاد اشتغال، پرورش ماهی و توسعه كشاورزی» است و تاكنون به خوبی توانسته این سه هدف را محقق سازد.
مدیر كل شیلات سیستان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: در دوران پرآبی تالاب بین المللی هامون سالانه 14 هزار تن ماهی از این دریاچه صید و به سایر استانهای كشور ارسال می شد.
محبعلی سیستانی تصریح كرد: صید و صیادی یكی از شغل های اساسی مردم سیستان بوده و ارتباط مستقیمی با دریاچه و تالاب بین المللی هامون داشته كه با خشك شدن این تالاب صیادان زیادی بیكار شدند و عده ای از سیستان مهاجرت كردند چون هیچ منبع درآمدی نداشتند.
وی ادامه داد: صیادان نخستین كسانی بودند كه با خشك شدن دریاچه هامون زندگیشان دچار بحران شد.
وی بیان كرد: بعد از خشك شدن تالاب هامون تنها منبع درآمدی شماری از صیادان صید كردن در چاه نیمه بود كه متاسفانه این پتانسیل هم زیاد دوام نداشت چون منبع آب آشامیدنی مردم سیستان و زاهدان محسوب می شود و رها سازی بچه ماهی در آن امكان پذیر نیست و همین مساله سبب كاهش درآمد صیادان شد.
مدیر كل شیلات سیستان گفت: بیشتر صیادان این منطقه بیمه شدند بطوری كه تنها 10 درصد حق بیمه را خودشان می پردازند اما متاسفانه عده ای از صیادان همین اندك سهم پرداخت بیمه خودشان را ندارند كه بیمه شوند و این یك عزم ملی را می طلبد تا بتوانیم مشكل صیادان سیستان را حل كنیم.
سیستانی ادامه داد: برای اینكه بتوانیم خسارات ناشی از خشكسالی را برای صیادان جبران كنیم به پرورش ماهی از طریق استخرهای خاكی، هشت ضلعی روی آوردیم و توانستیم تا حدودی از درد صیادان كم كنیم.

**مزیت استخرهای هشت ضلعی:
مدیر كل شیلات سیستان با اشاره به مزیت استخرهای هشت ضلعی نسبت به نمونه های دیگر بیان كرد: پرورش ماهی در این استخرها بسیار اقتصادی است به طوری كه پیش بینی می شود 2 تن ماهی از هر استخر برداشت شود.
سیستانی افزود: افزایش تولید بچه ماهی در واحد سطح، افزایش تراكم ذخیره سازی بچه ماهی و كاهش مصرف آب از دیگر مزیت های این استخرها است.
وی گفت: این استخرها به گونه ای ساخته شده است كه باعث ایجاد چرخش آب درون استخر می شود.
مدیر كل شیلات سیستان افزود: سیستم تهویه در كف این استخرها در نظر گرفته شده كه فضولات ماهی ها را به بیرون از استخرها انتقال می دهد.
وی اظهار داشت: با ساخت استخرهای هشت ضلعی، پرورش ماهی از حالت معیشتی به حالت اقتصادی برای كشاورزان در آمده است.
وی بیان كرد: سیستان دارای 900 باب استخر پرورش ماهی است كه از این تعداد حدود 50 استخر آن هشت ضلعی است.
سیستانی تصریح كرد: استخرهای هشت ضلعی از سال 94 به منظور پرورش ماهی در تراكم بالا نسبت به استخرهای مربعی و دایره ای احداث شده است.
مدیر كل شیلات سیستان درباره مركز تكثیر و بازسازی ذخایر ماهیان بومی و گرمابی شهرستان زهك افزود: این مركز برای تامین بچه ماهی مورد نیاز پرورش دهندگان سیستان ساخته شده است.
وی ادامه داد: در این مركز، ماهی تولید و تكثیر و سپس بین استخرداران منطقه توزیع می شود.

**مركز تكثیر و بازسازی ذخایر ماهیان بومی و گرمابی شهرستان زهك
رئیس مركز تكثیر و بازسازی ذخایر ماهیان بومی و گرمابی شهرستان زهك نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: این مركز بزرگترین مركز تولید و تكثیر بچه ماهی در جنوب شرق كشور است كه در سال 1371 با هدف تكثیر و بازسازی ذخائر ژنتیكی ایجاد شد تا منجر به اشتغال زایی مردم سیستان شود.
رضا فدوی بیان كرد: بچه ماهی های تكثیر شده در این مركز علاوه بر تامین استخرهای استان به سایر استانهای كشور نظیر خراسان جنوبی و كرمان نیز ارسال می شود.
وی ادامه داد: این مركز قادر است بچه ماهی به تمام نقاط دور دست استان كه ظرفیت و منبع آب شیرین برای تولید ماهی را داشته باشند ارسال كند.
فدوی تصریح كرد: این مركز در زمینه تولید، تكثیر، توزیع و تحویل بچه ماهی با وزن و كیفیت مناسب و كاملا بهداشتی با هدف ایجاد اشتغال در بین استخرداران فعالیت می كند.
وی ادامه داد: توزیع بچه ماهی از سوی این مركز به صورت رایگان بین پرورش دهندگان مانع از مهاجرت آنان از روستاها و مناطق مرزی شده است.

**ظرفیت و توانمندی های مركز تولید و تكثیر ماهیان بومی و گرمابی
فدوی اظهار داشت: این مركز در 110 هكتار زمین ایجاد شده و دارای 17 باب استخر مشتمل بر 11 هكتار كاملا فعال است.
وی بیان كرد: 16 باب استخر با مساحت یك و نیم هكتار تا پایان سال به بهره برداری می رسد كه ظرفیت تولید بچه ماهی را از 2 و نیم میلیون به چهار میلیون بچه ماهی می رساند.
وی خاطر نشان كرد: در این مركز 3 سالن وجود دارد كه 2 سالن مربوط به تكثیر بچه ماهی بومی و گرمابی و یك سالن چند منظوره برای پرورش ماهی خاویار در نظر گرفته شده است.
وی ادامه داد: برای اولین بار در این مركز توانستیم 2 نمونه از ماهیان خاویار را كه ارزش اقتصادی بالایی دارد پرورش دهیم .
رئیس مركز تكثیر و باسازی ذخایر ماهیان بومی و گرمابی شهرستان زهك گفت: در این مركز 2 آزمایشگاه آنالیز آب و كنترل كیفی بهداشتی وجود دارد كه قبل از خارج شدن بچه ماهی از كارگاه از لحاظ سالم بودن مورد آزمایش قرار می گیرد.
فدوی خاطر نشان كرد: در طول دوره پرورش ماهی آزمایشگاه این مركز فعال است و تمامی موارد بهداشتی و بیماری كه احتمال اثر سوء بر روی ماهی را داشته باشد مورد برسی قرار می گیرد.
وی ادامه داد: در این مركز 5 نوع ماهی گرمابی با هدف ایجاد اشتغال تكثیر و به منابع آبزی پروری تحویل داده می شود.
وی بیان كرد: اولین گونه بسیار مهم و اقتصادی كه بصورت زنده هر كیلو 400 هزار ریال در بازار مصرف به فروش می رود ماهی سفیدك سیستانی است كه در گویش محلی به آن ماهی تهلك یا لیسك گفته می شود و در دنیا تنها در فلات مركزی ایران آنهم در مخازن چاه نیمه ها و تالاب بین المللی هامون وجود داشته است.
وی افزود: این ماهی بدلیل طعم بسیار خوبی كه دارد مورد پسند هر ذائقه ای است.
وی با بیان این كه این نوع ماهی در شرایط محصور تخم ریزی نمی كند، ادامه داد: اداره كل شیلات سیستان از سال 81 به بعد كار تكثیر این نوع ماهی را با بهره گیری از سه كارشناس آغاز كرد.
رئیس مركز تكثیر و بازسازی ذخایر ماهیان بومی و گرمابی شهرستان زهك گفت: بیوتكنیك تكثیر این نوع ماهی بطور انبوه بدست آمده و تولید و تكثیر آن در دنیا در اختیار این مركز است.
فدوی با بیان اینكه امسال تولید بچه ماهی سفیدك را در این مركز به یك میلیون و 250 هزار قطعه می رسانیم تصریح كرد: مركز تكثیر توانایی تامین این گونه ماهی را به هر میزان كه منابع آبزی پروری لازم داشته باشند، دارد.
وی خاطر نشان كرد: ماهی سفیدك در 15 اسفند هرساله با مناسب شدن شرایط دمایی از طریق تزریق هورمون تكثیر می شود و همچنین تكثیر ماهی كپور معمولی در 15 فروردین آغاز می شود.
وی ادامه داد: گونه های دیگری كه در این مركز تكثیر می شوند ماهی آمور یا شیرماهی است كه معمولا علف خوار هستند و همچنین ماهی فیتوفاگ و بیگهد كه از صرفه اقتصادی و بازار پسندی برخوردارند در این مركز وجود دارد.
وی تصریح كرد: بعد از تكثیر كار تولید بچه ماهی در این مركز آغاز می شود و پس از تقریبا 5 ماه كه ماهی به وزن مناسب می رسد در اختیار آبزی پروران قرار می گیرد.
رئیس مركز تكثیر و بازسازی ذخائر ماهیان بومی و گرمابی شهرستان زهك گفت: غیر از 5 گونه ماهی كه در این مركز تكثیر می شوند از سال 86 با هدف تنوع بخشی به آبزیان و امكان سنجی با توجه به اقلیم منطقه سیستان تكثیر انواع دیگری نیز آزمایش شده است.
فدوی خاطر نشان كرد: از سال 86 با همكاری اداره كل شیلات سیستان 2 گونه از ماهیان خاویار كه ارزش اقتصادی زیادی برای كشاورزان دارند بنام فیل ماهی و قره برون را به این مركز منتقل كردیم.
وی ادامه داد: این گونه ماهی در این مركز به وزن مناسب می رسد و بعد در اختیار پرورش دهندگان قرار می گیرد.
وی بیان كرد: بر اساس برنامه ریزی صورت گرفته كار تكثیر و تولید این نوع ماهی در این مركز انجام شود.

**نمونه ای از پرورش ماهی خاویار
یكی از پرورش دهندگان ماهی خاویار در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: قبلا كار پرورش ماهی كپور و قزل آلا را انجام می دادم اما تصمیم گرفتم ماهی خاویار نیز پرورش دهم.
محمد پیری بیان كرد: پرورش خاویار از لحاظ اقتصادی سود زیادی برای كشاورز دارد كه برای اولین بار 800 قطعه خاویار در این مزرعه پرورش داده می شود.
وی اشاره كرد: تا كنون هیچ گونه مشكلی برای پرورش این گونه ماهی پیش نیامده و پیش بینی می شود بالای 2 تن از این مزرعه برداشت شود.

**نمونه های موفقیت آمیز پرورش آبزیان در منطقه سیستان
یكی از صیادان سابق سیستان كه پس از خشك شدن هامون فعالیت در حوزه صید را در قالب پرورش ماهی انجام می دهد نیز به خبرنگار ایرنا گفت: صیادی شغل اجدادی ما محسوب می شود و تنها از این طریق امرار معاش می كنیم و غیر از این هیچ گونه شغل دیگری نداریم.
محمد رضا غلامی ادامه داد: با خشك شدن تالاب هامون به دلیل از دست دادن منبع درآمد با كمك اداره كل شیلات به كار پرورش ماهی مشغول شده و هر سال دو نوبت پرورش ماهی را در استخر 200 متر مربعی كه اداره كل شیلات سیستان به صورت رایگان در اختیارم گذاشته است، انجام می دهم.
وی تصریح كرد: در فصل سرما ماهی قزل آلا و در فصل گرما ماهی كپور معمولی پرورش می دهم كه از این طریق سالیانه 170 میلیون ریال درآمد كسب می كنم و اكنون 2 نفر در این استخر مشغول بكارند و در كنار پرورش ماهی به شغل كشاورزی نیز مشغولیم و به همه صیادان نیز پیشنهاد می كنم به پرورش ماهی در استخر روی آورند.
یكی دیگر از پرورش دهندگان ماهی در سیستان به خبرنگار ایرنا گفت: پنج هكتار زمین كشاورزی دارم كه یك هكتار آن برای پرورش ماهی اختصاص یافته است.
حسین بزی بیان كرد: پس از خشكسالی 18 ساله كه در سیستان رخ داد و كشاورزی تنها منبع درآمدی من محسوب می شد 4 حلقه چاه در اطراف زمینهای خود برای جبران بی آبی حفر كردم.
وی ادامه داد: برای استفاده بهینه از آب یك استخر ذخیره آب احداث كردم كه اداره كل شیلات سیستان برای اینكه بتوانم در كنار كشاورزی كار پرورش ماهی را نیز انجام دهم بچه ماهی رایگان در اختیارم گذاشت.
وی گفت: از روزی كه كار پرورش ماهی را انجام می دهم توانستم از این طریق درآمد زیادی كسب كنم.
وی تصریح كرد: 2 نوع ماهی در این استخر پرورش می یابد كه از این طریق سالیانه 170 میلیون ریال درآمد كسب كردم.
پرورش ماهی از طریق استخرهای دومنظوره هم كمك اقتصادی به صیادان و كشاورزان می كند و هم باعث مصرف بهینه آب می شود و تا حدودی این كار می تواند به معیشت و اقتصاد مردم سیستان كمك كند.
3213 / 6081