چالش هاي باغداري در مازندران

در حالي كه استان مازندران با 110هزار هكتار باغ مركبات سالانه حدود 2ميليون و 500هزار تن محصول توليد مي كند ،اما 11واحد صنايع تبديلي مركبات به دليل نداشتن مواد اوليه ،تعطيل هستند.
در حال حاضر بر اساس آمار سازمان جهاد كشاورزي 70درصد مركبات استان پرتقال تامسون كه فقط خاصيت تازه خوري دارد،است و قابل استفاده در صنايع تبديلي نيست .
به گفته كارشناسان از آنجاييكه وضعيت بسته بندي مناسبي نداريم و عرضه و فروش اين ميوه نيز ساماندهي شده نيست ،در صادرات اين ميوه نيز با مشكل جدي مواجه هستيم.در حال حاضر بر اساس آمار جهاد كشاورزي ،سالانه كمتر از 80هزار تن مركبات مازندران صادر مي شود .
مشكل بازار مركبات و خارج شدنش از تعادل در عرضه و تقاضا ،در نتيجه فعاليت غير حرفه اي باغداري در بي توجهي به انتخاب ارقام مناسب براي فرآوري و صنايع تبديلي است ،وضعيتي كه امروز در آن باغدار بيشترين ضرر را كرده و واسطه ها سود مي برند.
واقعيت ديگر باغداري مازندران شكاف بالاي توليد مركبات است،بر اساس آمار جهاد كشاورزي ،متوسط توليد مركبات درهكتار 18تا 25تن است اما در برخي از باغات استان توليد حدود 90 تن درهكتار نيز وجود دارد.
هر چند كارشناسان و دست اندر كاران باغباني كوچك و خرد بودن زمين را مانع اي براي توليد مرغوب و اجراي دانش فني و مكانيزه كردن باغداري نمي دانند ،اما واقعيت اين است كه بخش عمده اي از فعاليت هاي باغداري استان مازندران در زمين هاي كوچك و خرد هزار تا سه هزار متر مربع به صورت سنتي و بدون دانش فني انجام مي شود.
دانش فني باغداري در استان مازندران در حالي مورد بي توجهي قرار مي گيرد كه بر اساس آمار نظام مهندسي كشاورزي و منابع طبيعي ، حدود 13هزار مهندس كشاورز بيكار در استان داريم.
جهاد كشاورزي مازندران اعلام كرده است كه امروز در بيشتر خانواده هاي روستايي استان حداقل يك فارغ التحصيل در سطح ليسانس وجود دارد كه نقش مهمي در انتقال دانش فني به كشاورزي را دارند، اما همچنان اين موضوع مهم مورد بي توجهي قرار مي گيرد.
آفت و بيماري ها از ديگر نكات مهم و قابل توجه در باغداري مازندران است كه بايد مورد توجه قرار بگيرد ،اما مگس ميوه به عنوان مهمترين آفت همچنان باغداري استان را تهديد مي كند.
متخصصان و كارشناسان كشاورزي ،خسارت هاي كشاورزي را به 2 دسته زنده شامل انواع بيماري و آفات و غير زنده شامل حوادث طبيعي سيل ، طوفان و خشكسالي تقسيم بندي مي كنند كه امروز همه اين عوامل كشاورزي مازندران را به شدت دچار خسارت مي كند.
امين دلاوري يكي از كارشناسان كشاورزي مازندران ،اقليم ،خاك، اطلاعات و فلونوژي گياه را مهمترين عوامل الگوي كشت عنوان كرد و گفت: امروز به دليل بي توجهي به اين عوامل ،نه تنها كشاورزي مازندران اقتصادي نيست ،بلكه محصولات توليدي آن در معرض خسارت هاي مختلف قرار دارد.
وي به گسترش دامنه خسارت كشاورزي مازندران اشاره كرد و اظهار داشت :در سال 1348 ،زمين هاي كشاورزي استان مازندران زير كشت پنبه، گندم، كلزا، برنج و نهال هاي متناسب با شرائط زمين و اقليم بوده است ،اما از نيمه دوم دهه 70 تا كنون وضعيت كشت زمين هاي كشاورزي بدون توجه به الگوي كشت تغيير كرده است.
وي گفت: از دهه 80 باغداري بدون الگوي كشت و مباحث فني ،با دادن تسهيلات ، نهال هاي يارانه اي و كمك هاي بلاعوض در آبياري قطره اي رشد چشم گيري در مازندران داشته است.
اين كارشناس گفت: امروز نهال هاي پرتقال تامسون كه فقط خاصيت گوشتي و تازه خوري دارد ، 70درصد توليدات مركبات استان را به خود اختصاص داده است.
وي ادامه داد: علاوه بر اينكه توليدات مركبات ويژگي فرآوري صنعتي ندارد، به دليل بي توجهي به بازار مصرف خارجي ،شاهد مازاد بر مصرف توليد و افزايش ضايعات هستيم.
دلاوري گفت: چند كارخانه صنعتي فرآوري و آبميوه گيري كه در استان مازندران وجود داشته است در يك دهه اخير به دليل نبود مواد اوليه تعطيل شده اند.
وي توضيح داد: از طرفي بيشتر باغات مركبات استان مازندران در اثر عوامل غير زنده نظير حوادث طبيعي سيل، خشكسالي و سرما دچار خسارت جدي مي شود.
**انسجام سرزميني كشاورزي مازندران
اين كارشناس كشاورزي كوچك و خرد بودن زمين كشاورزي در مازندران را مانع جدي در توسعه كشاورزي و توليد پايدار ندانست و گفت:امروز با تعريف دقيق كشاورزي مي توانيم با گسترش تشكل ها و تعاوني هاي كشاورزي از زمين هاي كوچك به درستي استفاده كنيم و از اين طريق مقوله بازرگاني و فروش توليدات نيز ساماندهي مي شود.
وي گفت: ماشين و تجهيزات كشاورزي نيز متناسب با سايز و وضعيت زمين در دنيا توليد شده است كه مي توان نسبت به توليد و يا واردات آن اقدام كرد.
وي از آب به عنوان مهمترين عامل كشاورزي ياد كرد و گفت: در حالي نزاع جمعي بر سر آب در مناطق مختلف دنيا صورت مي گيرد ،ولي ميليون ها متر مكعب آب كشاورزي مازندران در طول سال به هرز مي رود.
وي گفت: از دهه 80 تا كنون هزاران حلقه چاه غير مجاز با هدف توسعه باغداري مركبات در مازندران حفر شد كه امروز شاهد معضل كاهش سطح آب زيرزميني و نفوذ آب شور به آب هاي شيرين استان هستيم.
وي مديريت توليد كاشت، داشت، برداشت و بازار محصولات كشاورزي ،در كنار ارائه تعريفي دقيق از كشاورزي را راهكار برون رفت از وضعيت فعلي كشاورزي خسارت زا و غير اقتصادي در مازندران عنوان كرد.
**الگوي كشت سرآمد باغداري حرفه اي
هادي ايزدي كارشناس مسئول مركبات جهاد كشاورزي مازندران ضمن تاييد بي توجهي باغداران به مقوله الگوي كشت متناسب با شرائط آب و خاك و انتخاب گونه مناسب ،گفت: در يك دهه اخير به دليل درآمد مناسب ميوه پائيزي پرتقال تامسون ، 70 درصد از باغات مركبات به زير كشت اين رقم از مركبات رفته است.
وي ادامه داد: امروز به دليل توليد انبوه و اشباع شدن بازار داخلي پرتقال تامسون از يك طرف و بي توجهي به بازار صادرات ،باغداران با مشكل فروش مناسب به نسبت هزينه توليد مواجه هستند.
وي با بيان اينكه صد درصد اين ميوه خاصيت تازه خوري دارد و قابليت آب ميوه گيري صنعتي ندارد، اضافه كرد :برف سرماي امسال نيز نشان داده است كه بسياري از باغات تامسون كه در شرائط نامناسب آب و خاك به ويژه در زمين هاي شاليزاري غرس شدند، دچار خسارت جدي ناشي از يخبندان شدند.
ايزدي پيشنهاد كرد كه باغداران در ادامه نوسازي باغات قديمي و كم بازده به نظرات كارشناسان در انتخاب گونه و شرائط زمين توجه جدي داشته باشند.
**عدم بكارگيري دانش فني در باغداري مازندران
اين كارشناس مركبات استان مازندران با بيان اينكه هنوز بيشتر باغداران از افراد متخصص باغداري استفاده نمي كنند، گفت: به همين دليل شكاف توليد اين ميوه در استان بالا است.
وي اضافه كرد: باغدار نمونه مازندران كه از يك كارشناس فني براي انتخاب گونه بر اساس اكوسيستم آب و خاك استفاده مي كند، بيش از 90 تن مركبات در هر هكتار توليد دارد كه اين مقدار حدود 60 تن بيشتر از ميانگين توليد مركبات استان مازندران است.
وي با بيان اين نكته كه اين نشانه وجود شكاف عميق توليد مركبات در بكار گيري اصول فني و علمي باغداري استان مازندران است، اظهار داشت : بكارگيري كارشناسان فني در باغداري ضروري است.
كارشناس فني يكي از باغداران شهرستان بابل در خصوص وضعيت باغداري مركبات مازندران به خبرنگار ايرنا گفت: تغيير الگوي كشت متناسب با نياز منابع آب ،خاك و بازار و فروش محصولات كشاورزي بايد در قالب يك برنامه بلند مدت در باغداري استان انجام شود.
اصغر احمدي اظهار داشت: غرس شدن خودسرانه و بدون برنامه ريزي رقم تامسون در هر شرائط آب و خاك استان مازندران ،از نمودهاي آشكار كشاورزي بدون الگوي كشت و سنتي است.
**بي توجهي به بيمه محصولات كشاورزي
وي از بيمه زمين و محصول كشاورزي به عنوان مهمترين پشتوانه در انجام كشاورزي نام برد و گفت: تهديدات طبيعي عليه زمين و محصولات كشاورزي همواره در تمام نقاط دنيا وجود دارد ، پس علاوه بر اينكه بايد از دانش فني و مهندسي كشاورزي براي پيشگيري و يا كاهش خسارت بهره برد ، كشاورز و مسئولان بيمه بايد به مقوله بيمه توجه جدي تري داشته باشند.
احمدي گفت: امروز وقتي در كشاورزي مستعد و قابل توجه مازندران كنكاش مي كنيم، متوجه رفتار هاي غير حرفه اي و بي توجهي هاي اساسي و اوليه در اين بخش نيز مي شويم.
به گزارش ايرنا ،به رغم اينكه بخش كشاورزي مازندران با توليد سالانه بيش از شش ميليون تن مهمترين حوزه رونق اقتصادي استان محسوب مي شود،اما بررسي هاي ميداني نشان مي دهد از 460 هزار هكتار از اراضي زراعي و باغي استان كمتر از هفت درصد زمين هاي مازندران تحت پوشش بيمه است.
**نقش ضعيف مراكز تحقيقات كشاورزي
محمد رضا شعباني رئيس اتحاديه باغداري مازندران نقش مراكز تحقيقات باغداري را ضعيف دانست و گفت : به نظر مي رسد ، ايران نيز همانند همه دنيا به تحقيق و بررسي كشاورزي و معرفي واريته هاي متناسب با ويژگي هاي آب و خاك اعتبار خوبي تخصيص بدهد ،اما اينكه نتيجه آن در مزرعه و باغات عملياتي نمي شود ،را هنوز متوجه نشديم.
وي در عين حال گفت: البته كوچك و خرد بودن باغات و بكار گيري دانش فني و يا انتخاب نهال مناسب بي تاثير نيست، اما ترويج الگوي كشت مي تواند باغداري استان را اقتصادي كند.
وي با بيان اين نكته كه همواره به دليل نداشتن الگوي كشت درمركبات، تغييرات كشت در زمين هاي كشاورزي استان مشاهده مي شود، گفت: باغداري و كشاورزي نوين را بايد با توليد واريته هاي جديد و متناسب با بازار مصرف و صنايع تبديلي در استان مازندران گسترش بدهيم.
وي با بيان اينكه سرانه توليد مركبات در كشور به 56 كيلوگرم رسيده است، گفت: توليدات مركبات كشور به ويژه استان مازندران قابليت صادراتي و صنايع تبديلي ندارد و از سوي ديگر سرانه مصرف مركبات در ايران نيز حدود 48 كيلوگرم برآورد شده است.
وي ادامه داد: امروز مازندران در توليد مركبات پرتقال به حد اشباع رسيده است كه بايد به مقوله فروش آن توجه جدي تري شود.
وي در عين حال به ضايعات 35تا 40درصدي مركبات از توليد تا مصرف در استان مازندران اشاره كرد و بيان داشت :مازندران به توليد انبوه مركبات رسيد ،اما عرضه آن خرده فروشي است.
وي تجميع فروش مركبات در مازندران را مهم دانست گفت: به رغم اينكه تعاوني و تشكل هاي كشاورزي زيادي در استان شكل گرفته است ،اما حمايت هاي لازم از آنان انجام نمي شود.
رئيس اتحاديه باغداري مازندران با بيان اين نكته كه دولت بايد از حالت بازرگاني محصولات كشاورزي خارج شود، گفت: البته فعاليت هاي ضعيف تشكل ها و تعاوني ها سبب مي شود تا دولت وارد عمل شود.
باغات مركبات استان مازندران شامل درختان پرتقال (تامسون – سانگين – بيروتي – سانگين ناول ) نارنگي ( انشو – كلمانتين – پيچ – يونسي ) ليمو شيرين و گريپ فروت است.
** تقسيم بندي باغداري مركبات مازندران
از آنجاييكه شرائط آب و هوايي و زمين در مازندران براي كاشت درختان مركبات فراهم است ،به طور كلي در بيشتر زمين هاي شهري و روستايي استان شاهد باغداري ' خود مصرفي ' هستيم.
گروه دومي كه به عنوان توليد كننده مركبات دراستان مازندران هستند ،باغداري در زمين هاي زير هزار تا 2هزار مترمربع است كه
علاوه بر خود مصرفي ، توليدات آنان تا حدودي تعادل كننده و تكميل كننده درآمد خانوارهاي روستايي و شهري است.
بررسي ها نشان مي دهد اغلب باغداري كه در زمين هاي زير هزار متر انجام مي شود در واقع به دليل قانون تقسيم ارث قطعه قطعه شد و باغداري در زمين هاي كم مساحت براي بسياري از كارمندان و شهرنشينان و روستايياني كه برنجكاري شغل اصلي آنان است، نوعي تفريح ، خود مصرفي و تكميل كننده درآمدي آنان محسوب مي شود.
توليدات مركبات مازاد بر مصرف اين گروه از باغداران نيز معمولا به صورت سفارشي بين دوستان و فاميلان و يا در بازار روزهاي مختلف عرضه مي شود.
**باغداري درآمد زا
باغداري درآمدزا ،توسط گروه سومي كه داراي باغات مركبات پنج هزار متر مربع تا بيش از 2هكتار در استان مازندران هستند ،انجام مي شود.
بر اساس آمار و ارقام و بررسي هاي صورت گرفته ، در هر يك از گروه هايي كه در استان مازندران باغداري مركبات را انجام مي دهند به باغداري حرفه اي توجهي نمي كنند.
عرضه و تقاضا همواره به عنوان يك قاعده مهم و تعيين كننده و عامل نوسانات قيمت كالا در بازار است و اين شاخص در محصولات كشاورزي مازندران به دلايل مختلف از جمله رفتار هاي غير حرفه اي كشاورزي سبب مي شود تا دلالان برنده اصلي اين بازار باشند.
در هر حال ،به رغم اينكه استان مازندران با ظرفيت 72نوع از توليدات محصولات كشاورزي ،حدود ده و نيم درصد از ارزش افزوده بخش كشاورزي كشور را به خود اختصاص مي دهد ،اما رفتار هاي غير حرفه اي در زمينه هاي زير ساختي، نهاده هاي كشاورزي ،فعاليت هاي فني و مهندسي كشاورزي و بازارعرضه و تقاضا ،همچنان كشاورزي اين خطه شمال ايران را مستعد بحران مي كند.
خبرنگار: سيد رضا هاشمي كروئي ** انتشار دهنده : سيد محسن حسن نيا
6990/1899