مطهرنیا: با توافق هسته یی خردورزی سیاسی پیروز شد

مطهرنیا تحصیلكرده ی دوره ی دكترای علوم سیاسی دانشگاه هاوایی و نیز آینده پژوهی از دانشگاه بین المللی امام خمینی، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم است. پیش از این گاه او را به عنوان مجری و كارشناس مسایل سیاسی صدا و سیمای جمهوری اسلامی دیده ایم.

به قلم وی كتاب هایی چون «قدرت، انسان، حكومت»، «تبیین نوین بر مفهوم قدرت در سیاست و روابط بین الملل»، «درآمدی بر تحلیل پدیده های سیاسی»، «هویت، خشونت گریزی و توسعه پایدار»، «دیپلماسی عمومی امریكا در برابر ایران»، «كاركرد رسانه های عمومی در جنگ های آینده» و ... منتشر شده است.

مطهرنیا در گفت وگو با گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا به ریشه های تعامل و تقابل، اولویت تعامل، سیاست خارجی دولت یازدهم، تعامل سازنده ی دولت، نقش ایران در مناسبات جهانی و ... به ویژه در فضای پساتوافق پرداخت.

در ادامه متن كامل گفت وگوی ایرنا با مطهرنیا آمده است.



***ایرنا: «تعامل» و «تقابل» در اندیشه ی سیاسی و روابط بین الملل از چه ریشه می گیرد؟

**مطهرنیا: آنچه در اندیشه ی سیاسی دیده می شود، این است كه تقابل و تعامل محصول یك پارادایم فرادستی به نام «وحدت در كثرت» و «كثرت در وحدت» است كه در نهایت با خردورزی متكی بر ادراك عمیق انسان سیاستمدار متوجه ایجاد فضای مطلوب برای نیل به اهداف تعریف شده می شود.

در اندیشه های سیاسی از «عصر اسطوره ها» تا «عصر فرامدرن» جنگ های گوناگون اعم از سایبری و اطلاعاتی به سمت پارادایم جنگ های بدون سرنشین و دانش بنیاد در حركت است. این روند نمایانگر آن است كه تعامل و تقابل 2 اصل پذیرفته شده در فضای تحركات اجتماعی و سیاسی از منظر هستی شناسانه است.

وحدت در كثرت 2 نگرش عمده را در اندیشه ی سیاسی ایجاد می كند كه در الئائیون یعنی 2 فیلسوف مشهور یونان «هراكلیتوس» و « پارمنیدس» نمود پیدا می كند. پارمنیدس به اصل ثبات و وجود یك گزاره ی دایمی ثبات برانگیز در جهان هستی معتقد بود و هراكلیتوس معتقد بود كه این اصل به اصطلاح ثابت پارمنیدسی همان اصل تغییر دایمی و تضاد موجود در عالم هستی است كه به یك نوع سنتز (تركیب) تفاهم گونه در چارچوب تقابل می انجامد و این تفاهم دارای بار تكاملی است. به عبارت دیگر هراكلیتوس كه خود بر تضاد دایمی باور دارد این تضاد دایمی را معطوف به جنگ به معنای ستیزش و خشونت نمی داند بلكه وی در واقع تضاد دایمی را باعث ایجاد تكامل در جامعه ی بشری می خواند.

باید بپذیریم كه عوامل تعامل و تقابل واقعیت های موجودی هستند كه در نهایت به یك چیز ختم می شوند و آن هم تفاهم در جهت رسیدن به تكامل انسانی است. اگر این معنا مد نظر نباشد باید بگویم اندیشه های سیاسی از مسیر فلسفی متكی بر عقل تكامل خواه بشر دور شده و راه انحرافی پیموده است. بنابر این، در تحلیل نهایی آنچه در تعامل و تقابل باید مد نظر قرار گیرد چیزی جز تكامل نیست.



***ایرنا: جمله ی معروفی است كه می گوید «پایان دیپلماسی آغاز جنگ و پایان جنگ آغاز دیپلماسی» است. نظر شما در این باره چیست؟

**مطهرنیا: آخرِ جنگ همواره یك تفاهم وجود داشته است. هیچ جنگی نیست كه در نهایت به یك تفاهم نیانجامد چرا كه ستیزه گران در نهایت باید اسلحه ی خود را بر زمین بگذارند و به طور دایمی نمی توانند اسلحه به دوش زندگی كنند. همه ی جنگ های جهان در نهایت به همكاری های متقابل كنشگران جبهه های گوناگون انجامیده است. آن چیزی كه بیشتر دیده شده این است كه 2 طرف در مقاطع مختلف تاریخ پس از جنگ حتی ارتباطات راهبردی با یكدیگر پیدا كرده اند اما این رابطه به طور حتم علّی نیست بلكه می تواند رابطه یی قرینه یی باشد و پس از مدتی انعكاس خود را در قرینه ی خودش شاهد باشد. پس هر تقابلی در نهایت خود عامل تعامل است چرا كه این تقابل های رو در رو با یكدیگر زمینه های یك تعامل اجباری را برای تقابل كنندگان فراهم می كند.

نمونه ی بارز آن در مقابل دیدگان جهانیان در وین قرار داشت؛ تقابل جمهوری اسلامی ایران و غرب بیش از هر چیزی به یك تعامل آشكار در جهت حل مسایل منجر شد. اگر چه ممكن است این تعامل از طرفی برای هر 2 طرف جبری باشد ولی در پذیرش جبر این واقعیت وجود دارد كه در مركزیت این تقابل، ما شاهد شكل گیری نطفه ی یك تعاملی هستیم كه ممكن است پژواك خود را به قرینه در آینده نشان دهد.



***ایرنا: با عنایت به موفقیت هسته یی، دیدگاه شما درباره ی فرایندهای شكل دهنده به این رخداد و پیامدهای بین المللی آن چیست؟

**مطهرنیا: پرونده ی هسته یی ایران نه تنها در عرصه ی سیاست خارجی بلكه در سیاست بین الملل نقطه ی عطفی خواهد بود. در این جا باید بگویم میان سیاست خارجی و سیاست بین الملل كشورها باید تفاوت قایل شد. اگر چه این 2 با هم مرتبط هستند اما یكی نیستند. آن چه پرونده ی هسته یی نشان می دهد مدل سازی برای شكل دادن و محتوا بخشیدن به آینده ی نظم نوین جهانی است.

من بارها به این نكته اشاره كرده ام كه 1+5 تئوری پردازی های جدید الگوی ریز شده یا مدل عینی مدیریت آینده ی جهان را در نظم نوین جهانی نشان می دهد. این مدل همان 1+5 یا دنیای «تك چندقطبی» است كه به واقع در ژنوها و وین های گوناگون و در نشست های مختلف 1+5 در 12 سال گذشته با جمهوری اسلامی ایران تمرین شده است. 1+5 اگر چه از نظر حقوقی پنج عضو دایمی شورای امنیت و دارای حق وتو به علاوه ی آلمان را نشان می دهد اما آمریكا نیز در آن نماد یك ابر قدرت بازمانده از نظم كهن سابق است. پس ما در مذاكرات و حتی روش های مذاكره و چگونگی برخورد مذاكره كنندگان در 2 جبهه با یكدیگر و در درون 1+5 با هم دیگر، شاهد شكل گرفتن دنیای تك چندقطبی برای مدیریت آینده ی جهان هستیم و این می تواند مدل و الگویی برای حل و فصل بسیاری از بحران های بین المللی در آینده باشد.

پس آن چه اكنون در وین دیده شد فقط مساله ی مربوط به پرونده ی هسته یی ایران نیست بلكه پرونده یی در ارتباط با شكل گیری نظام آینده ی بین الملل در حوزه ی سیاست بین المللی است.



***ایرنا: با توجه به آن چه بیان داشتید، آیا پیروز نهایی با دیپلماسی و مصالحه است؟

**مطهرنیا: پیروزی نهایی با خردورزی سیاسی است. پس از توافق باید نام 1+5 را 1+6 بگذاریم چرا كه فلات ایران یعنی جغرافیای ایران و مناطق پیرامونی آن به ویژه خلیج فارس مركز استراتژیك كنترل امنیت جهان خواهد بود و ایران به واسطه ی نقشه‌ ی ژنتیك جغرافیایی سیاست (ژنوم ژئوپلتیك) خود در میان قدرت های جهان قرار خواهد گرفت.

انسانِ قرن بیست و یكم به ویژه روسای كشورهای پیشرفته ی جهان هر كدام مدعی ارایه ی الگویی برای مدیریت جهانی هستند. جالب این كه در ردیف آن ها ایران قرار دارد. این امر می تواند هفت قطب خردورزی سیاسی را به جهان معرفی كند. اگر چه تعامل سازنده از طرف «حسن روحانی» در دولت یازدهم به عنوان دكترین سیاست خارجی مطرح می شود اما به وضوح در سند چشم انداز ایران 1404 بر آن تاكید شده و همین واژگان تعامل سازنده به كار رفته است.

توافق نشان دهنده ی آن است كه جمهوری اسلامی ایران به باشگاه قدرت های جهانی بر اساس قدرت نرم خود وارد شده است. اكنون ایران و6 قدرت جهانی هستند كه به جهانیان نشان می دهند در پرتو خرد ورزی سیاسی می توان به مدیریت كم هزینه یی در جهان دست یافت. این مدل نشان خواهد داد كه عقلانیت سیاسی می تواند وضع موجود را به خوبی مدیریت كند اما والاترین وجه عقلانیت سیاسی، خرد سیاسی است كه فراتر از عقلانیت سیاسی در پی تصویر آینده یی مطلوب از جهان و ایجاد فضای مناسب برای ترسیم نقشه ی راه كاربردی در جهت رسیدن به این آینده ی مطلوب است.



***ایرنا: یكی از شاخص های اصلی رویكرد تعاملی، وابستگی متقابل بین كشورها است. دیدگاه شما در این زمینه چیست؟

**مطهرنیا: ما به سمت دنیایی می رویم كه هویت های تك سرنشین دانش بنیاد در آن حضور خواهد داشت. مرزهای بین ملت ها اكنون برداشته شده و نه تنها مرزهای جغرافیایی بلكه مرزهای فكری در پرتو رشد فناوری های اطلاعاتی نیز كمرنگ خواهند شد.

اگر امروز دولت ها فراتر از وضع موجود را به خوبی دیده بانی كنند از هم اكنون باید پیوند و وابستگی متقابل انسان ها را در جغرافیاهای مختلف و دور از هم پذیرا باشند و به این امر توجه كنند كه در یك همگرایی فزاینده تر و تعامل سازنده تر با یكدیگر می توانند به مدیریت آینده ی جهان بیاندیشند.



***ایرنا: دولت یازدهم سعی كرده نگاه جهان را نسبت به ایران تغییر دهد و برای این كار هم زبان مصالحه را برگزیده و دیپلماسی مبتنی بر مذاكره را در دستوركار قرار داده است. ارزیابی شما درباره ی شاخص ها و اولویت های سیاست خارجی تعامل گرایانه ی دولت یازدهم چیست؟

**مطهرنیا: به نظرم دولت یازدهم دولتی است كه زبان دیپلماسی را نه تنها درك بلكه تجربه كرده است. شیخ دیپلمات در راس این دولت و یكی از برجسته ترین دیپلمات های كنونی جهان یعنی «محمدجواد ظریف» در صدر وزارت خارجه ی آن نشسته است. نه تنها در تاریخ جمهوری اسلامی ایران كه حتی در تاریخ یك قرن اخیر ما این مزیت سیاسی برای سیاست خارجی دولت فراهم نبوده است. در واقع 2چهره یی كه درك دقیق دیپلماتیك و تجربه ی پر بها را در عرصه ی دیپلماسی كسب كرده اند اكنون در دولت حضور دارند و فعالانه مشغول به حركت هستند.

وجود رهبری نظام جمهوری اسلامی با تجارب بسیار و ارزنده، رییس مجمع تشخیص مصلحت نظامِ با تجربه، همچنین وجود فعالان سیاسی را كه در عرصه های گوناگون تجربی، علمی و آكادمیك امروز به همراهی دولت یازدهم در این زمینه می پردازند باید به عنوان فرصت های سیاسی دولت یازدهم دید. در واقع دولت یازدهم با به كاربردن تعامل سازنده و استفاده از تجربه های تخصصی در عرصه یی كه بر اساس فرصت های سیاسی حاصل آمد، بهره برده است.

هم اكنون ما شاهد آن هستیم كه اجماع جهانی و منطقه یی علیه ایران بر اساس دكترین «جنگ های نامتعادل» ترك برداشته و دچار شكاف شده است. اینجا است كه باید بگویم دكترین تعامل سازنده ی روحانی تنها یك نظریه نبود بلكه توانست طی نزدیك به 2 سال اخیر زمینه های عملیاتی پیدا كند و نتایج آن هم اكنون در وین مشخص است.

توافق حاصل شده میان ایران و 1+5 نشان می دهد كه جمهوری اسلامی ایران نه تنها در چارچوب تعامل سازنده توانسته است موجب حل یكی از مهمترین پرونده های بین المللی شود بلكه زمینه ساز استفاده از الگوی1+6 در برابر الگوی1+5 است. این امر می تواند زمینه پرورِ ایجاد یك منطق خردورزی سیاسی در ساختار1+6 با استفاده از تجارب حاصل از 12سال دیپلماسی فعال 1+5 و ایران در پرونده ی هسته یی در مدل جدید مدیریت امنیتی جهان یعنی1+6 شود. نخستین گام در این زمینه همكاری ایران با 6 قدرت بزرگ جهانی در جهت حل و فصل بحران های موجود در خاورمیانه است.

هرچه امنیت متكی بر تفاهم و تعامل سازنده بیشتر شود امكان بروز جنگ و هدر رفتن منابع ملی كشورهای مختلف جهان كم خواهد شد.



***ایرنا: مباحثی كه مطرح كردید نشان از این امر دارد كه هرگاه مصالحه بر منازعه برتری یابد ما شاهد ایجاد وضعیتی مطلوب در سطح جهانی خواهیم بود. آیا به راستی این گونه است؟

**مطهرنیا: باید بگویم انسان موجودی متمایل به تكامل، عشق، خداپرستی، جهت گیری آزادمنشانه، آزادی خواهی و خواسته های عدالت گرایانه است. پس از این رو است كه این امور شدت تفاهم و برخورد مثبت با دیگر ابنای بشر را بر اساس خصلت دگرخواهی آدمی تقویت می كند.

باید هستی مركزی دگرخواهی در برابر خودخواهی را در جامعه ی بشری تقویت كرد. تعریف عملیاتی تقویت دگرخواهی انسانی در حوزه ی فعالیت سیاسی متكی بر تفاهم و برداشتن پنج گام اساسی از منظر جامعه شناسی نظم است. این پنج گام عبارتند از هم نشینی، هم فكری، هم گامی، هم دلی و در نهایت هم بختی. در واقع اگر بخواهیم بخت مشترك میان افراد، جمعیت ها، جماعات، جوامع و كشورهای گوناگون در حوزه ها و لایه های مختلف فعالیت سیاسی به وجود بیاید باید از منظر جامعه شناسی نظم زمینه های برداشتن این پنج گام را فراهم كنیم.

*گروه پژوهش و تحلیل خبری

پژوهشم**458**9279**2054