در حالی كه استان مازندران با 110هزار هكتار باغ مركبات سالانه حدود 2میلیون و 500هزار تن محصول تولید می كند ،اما 11واحد صنایع تبدیلی مركبات به دلیل نداشتن مواد اولیه ،تعطیل هستند.
در حال حاضر بر اساس آمار سازمان جهاد كشاورزی 70 درصد مركبات استان پرتقال تامسون است كه فقط خاصیت تازه خوری دارد و قابل استفاده در صنایع تبدیلی نیست .
به گفته كارشناسان از آنجا كه وضعیت بسته بندی مناسبی نداریم و عرضه و فروش این میوه نیز ساماندهی شده نیست ،در صادرات این میوه نیز با مشكل جدی مواجه هستیم.در حال حاضر بر اساس آمار جهاد كشاورزی ،سالانه كمتر از 80هزار تن مركبات مازندران صادر می شود .
مشكل بازار مركبات و خارج شدنش از تعادل در عرضه و تقاضا ،در نتیجه فعالیت غیر حرفه ای باغداری در بی توجهی به انتخاب ارقام مناسب برای فرآوری و صنایع تبدیلی است ،وضعیتی كه امروز در آن باغدار بیشترین ضرر را كرده و واسطه ها سود می برند.
واقعیت دیگر باغداری مازندران شكاف بالای تولید مركبات است،بر اساس آمار جهاد كشاورزی ،متوسط تولید مركبات درهكتار 18تا 25تن است اما در برخی از باغات استان تولید حدود 90 تن درهكتار نیز وجود دارد.
هر چند كارشناسان و دست اندر كاران باغبانی كوچك و خرد بودن زمین را مانع ای برای تولید مرغوب و اجرای دانش فنی و مكانیزه كردن باغداری نمی دانند ،اما واقعیت این است كه بخش عمده ای از فعالیت های باغداری استان مازندران در زمین های كوچك و خرد هزار تا سه هزار متر مربع به صورت سنتی و بدون دانش فنی انجام می شود.
دانش فنی باغداری در استان مازندران در حالی مورد بی توجهی قرار می گیرد كه بر اساس آمار نظام مهندسی كشاورزی و منابع طبیعی ، حدود 13هزار مهندس كشاورز بیكار در استان داریم.
جهاد كشاورزی مازندران اعلام كرده است كه امروز در بیشتر خانواده های روستایی استان حداقل یك فارغ التحصیل در سطح لیسانس وجود دارد كه نقش مهمی در انتقال دانش فنی به كشاورزی را دارند، اما همچنان این موضوع مهم مورد بی توجهی قرار می گیرد.
آفت و بیماری ها از دیگر نكات مهم و قابل توجه در باغداری مازندران است كه باید مورد توجه قرار بگیرد ،اما مگس میوه به عنوان مهمترین آفت همچنان باغداری استان را تهدید می كند.
متخصصان و كارشناسان كشاورزی ،خسارت های كشاورزی را به 2 دسته زنده شامل انواع بیماری و آفات و غیر زنده شامل حوادث طبیعی سیل ، طوفان و خشكسالی تقسیم بندی می كنند كه امروز همه این عوامل كشاورزی مازندران را به شدت دچار خسارت می كند.
امین دلاوری یكی از كارشناسان كشاورزی مازندران ،اقلیم ،خاك، اطلاعات و فلونوژی گیاه را مهمترین عوامل الگوی كشت عنوان كرد و گفت: امروز به دلیل بی توجهی به این عوامل ،نه تنها كشاورزی مازندران اقتصادی نیست ،بلكه محصولات تولیدی آن در معرض خسارت های مختلف قرار دارد.
وی به گسترش دامنه خسارت كشاورزی مازندران اشاره كرد و اظهار داشت :در سال 1348 ،زمین های كشاورزی استان مازندران زیر كشت پنبه، گندم، كلزا، برنج و نهال های متناسب با شرائط زمین و اقلیم بوده است ،اما از نیمه دوم دهه 70 تا كنون وضعیت كشت زمین های كشاورزی بدون توجه به الگوی كشت تغییر كرده است.
وی گفت: از دهه 80 باغداری بدون الگوی كشت و مباحث فنی ،با دادن تسهیلات ، نهال های یارانه ای و كمك های بلاعوض در آبیاری قطره ای رشد چشم گیری در مازندران داشته است.
این كارشناس گفت: امروز نهال های پرتقال تامسون كه فقط خاصیت گوشتی و تازه خوری دارد ، 70درصد تولیدات مركبات استان را به خود اختصاص داده است.
وی ادامه داد: علاوه بر اینكه تولیدات مركبات ویژگی فرآوری صنعتی ندارد، به دلیل بی توجهی به بازار مصرف خارجی ،شاهد مازاد بر مصرف تولید و افزایش ضایعات هستیم.
دلاوری گفت: چند كارخانه صنعتی فرآوری و آبمیوه گیری كه در استان مازندران وجود داشته است در یك دهه اخیر به دلیل نبود مواد اولیه تعطیل شده اند.
وی توضیح داد: از طرفی بیشتر باغات مركبات استان مازندران در اثر عوامل غیر زنده نظیر حوادث طبیعی سیل، خشكسالی و سرما دچار خسارت جدی می شود.
**انسجام سرزمینی كشاورزی مازندران
این كارشناس كشاورزی كوچك و خرد بودن زمین كشاورزی در مازندران را مانع جدی در توسعه كشاورزی و تولید پایدار ندانست و گفت:امروز با تعریف دقیق كشاورزی می توانیم با گسترش تشكل ها و تعاونی های كشاورزی از زمین های كوچك به درستی استفاده كنیم و از این طریق مقوله بازرگانی و فروش تولیدات نیز ساماندهی می شود.
وی گفت: ماشین و تجهیزات كشاورزی نیز متناسب با سایز و وضعیت زمین در دنیا تولید شده است كه می توان نسبت به تولید و یا واردات آن اقدام كرد.
وی از آب به عنوان مهمترین عامل كشاورزی یاد كرد و گفت: در حالی نزاع جمعی بر سر آب در مناطق مختلف دنیا صورت می گیرد ،ولی میلیون ها متر مكعب آب كشاورزی مازندران در طول سال به هرز می رود.
وی گفت: از دهه 80 تا كنون هزاران حلقه چاه غیر مجاز با هدف توسعه باغداری مركبات در مازندران حفر شد كه امروز شاهد معضل كاهش سطح آب زیرزمینی و نفوذ آب شور به آب های شیرین استان هستیم.
وی مدیریت تولید كاشت، داشت، برداشت و بازار محصولات كشاورزی ،در كنار ارائه تعریفی دقیق از كشاورزی را راهكار برون رفت از وضعیت فعلی كشاورزی خسارت زا و غیر اقتصادی در مازندران عنوان كرد.
**الگوی كشت سرآمد باغداری حرفه ای
هادی ایزدی كارشناس مسئول مركبات جهاد كشاورزی مازندران ضمن تایید بی توجهی باغداران به مقوله الگوی كشت متناسب با شرائط آب و خاك و انتخاب گونه مناسب ،گفت: در یك دهه اخیر به دلیل درآمد مناسب میوه پائیزی پرتقال تامسون ، 70 درصد از باغات مركبات به زیر كشت این رقم از مركبات رفته است.
وی ادامه داد: امروز به دلیل تولید انبوه و اشباع شدن بازار داخلی پرتقال تامسون از یك طرف و بی توجهی به بازار صادرات ،باغداران با مشكل فروش مناسب به نسبت هزینه تولید مواجه هستند.
وی با بیان اینكه صد درصد این میوه خاصیت تازه خوری دارد و قابلیت آب میوه گیری صنعتی ندارد، اضافه كرد :برف سرمای امسال نیز نشان داده است كه بسیاری از باغات تامسون كه در شرائط نامناسب آب و خاك به ویژه در زمین های شالیزاری غرس شدند، دچار خسارت جدی ناشی از یخبندان شدند.
ایزدی پیشنهاد كرد كه باغداران در ادامه نوسازی باغات قدیمی و كم بازده به نظرات كارشناسان در انتخاب گونه و شرائط زمین توجه جدی داشته باشند.
**عدم بكارگیری دانش فنی در باغداری مازندران
این كارشناس مركبات استان مازندران با بیان اینكه هنوز بیشتر باغداران از افراد متخصص باغداری استفاده نمی كنند، گفت: به همین دلیل شكاف تولید این میوه در استان بالا است.
وی اضافه كرد: باغدار نمونه مازندران كه از یك كارشناس فنی برای انتخاب گونه بر اساس اكوسیستم آب و خاك استفاده می كند، بیش از 90 تن مركبات در هر هكتار تولید دارد كه این مقدار حدود 60 تن بیشتر از میانگین تولید مركبات استان مازندران است.
وی با بیان این نكته كه این نشانه وجود شكاف عمیق تولید مركبات در بكار گیری اصول فنی و علمی باغداری استان مازندران است، اظهار داشت : بكارگیری كارشناسان فنی در باغداری ضروری است.
كارشناس فنی یكی از باغداران شهرستان بابل در خصوص وضعیت باغداری مركبات مازندران به خبرنگار ایرنا گفت: تغییر الگوی كشت متناسب با نیاز منابع آب ،خاك و بازار و فروش محصولات كشاورزی باید در قالب یك برنامه بلند مدت در باغداری استان انجام شود.
اصغر احمدی اظهار داشت: غرس شدن خودسرانه و بدون برنامه ریزی رقم تامسون در هر شرائط آب و خاك استان مازندران ،از نمودهای آشكار كشاورزی بدون الگوی كشت و سنتی است.
**بی توجهی به بیمه محصولات كشاورزی
وی از بیمه زمین و محصول كشاورزی به عنوان مهمترین پشتوانه در انجام كشاورزی نام برد و گفت: تهدیدات طبیعی علیه زمین و محصولات كشاورزی همواره در تمام نقاط دنیا وجود دارد ، پس علاوه بر اینكه باید از دانش فنی و مهندسی كشاورزی برای پیشگیری و یا كاهش خسارت بهره برد ، كشاورز و مسئولان بیمه باید به مقوله بیمه توجه جدی تری داشته باشند.
احمدی گفت: امروز وقتی در كشاورزی مستعد و قابل توجه مازندران كنكاش می كنیم، متوجه رفتار های غیر حرفه ای و بی توجهی های اساسی و اولیه در این بخش نیز می شویم.
به گزارش ایرنا ،به رغم اینكه بخش كشاورزی مازندران با تولید سالانه بیش از شش میلیون تن مهمترین حوزه رونق اقتصادی استان محسوب می شود،اما بررسی های میدانی نشان می دهد از 460 هزار هكتار از اراضی زراعی و باغی استان كمتر از هفت درصد زمین های مازندران تحت پوشش بیمه است.
**نقش ضعیف مراكز تحقیقات كشاورزی
محمد رضا شعبانی رئیس اتحادیه باغداری مازندران نقش مراكز تحقیقات باغداری را ضعیف دانست و گفت : به نظر می رسد ، ایران نیز همانند همه دنیا به تحقیق و بررسی كشاورزی و معرفی واریته های متناسب با ویژگی های آب و خاك اعتبار خوبی تخصیص بدهد ،اما اینكه نتیجه آن در مزرعه و باغات عملیاتی نمی شود ،را هنوز متوجه نشدیم.
وی در عین حال گفت: البته كوچك و خرد بودن باغات و بكار گیری دانش فنی و یا انتخاب نهال مناسب بی تاثیر نیست، اما ترویج الگوی كشت می تواند باغداری استان را اقتصادی كند.
وی با بیان این نكته كه همواره به دلیل نداشتن الگوی كشت درمركبات، تغییرات كشت در زمین های كشاورزی استان مشاهده می شود، گفت: باغداری و كشاورزی نوین را باید با تولید واریته های جدید و متناسب با بازار مصرف و صنایع تبدیلی در استان مازندران گسترش بدهیم.
وی با بیان اینكه سرانه تولید مركبات در كشور به 56 كیلوگرم رسیده است، گفت: تولیدات مركبات كشور به ویژه استان مازندران قابلیت صادراتی و صنایع تبدیلی ندارد و از سوی دیگر سرانه مصرف مركبات در ایران نیز حدود 48 كیلوگرم برآورد شده است.
وی ادامه داد: امروز مازندران در تولید مركبات پرتقال به حد اشباع رسیده است كه باید به مقوله فروش آن توجه جدی تری شود.
وی در عین حال به ضایعات 35تا 40درصدی مركبات از تولید تا مصرف در استان مازندران اشاره كرد و بیان داشت :مازندران به تولید انبوه مركبات رسید ،اما عرضه آن خرده فروشی است.
وی تجمیع فروش مركبات در مازندران را مهم دانست گفت: به رغم اینكه تعاونی و تشكل های كشاورزی زیادی در استان شكل گرفته است ،اما حمایت های لازم از آنان انجام نمی شود.
رئیس اتحادیه باغداری مازندران با بیان این نكته كه دولت باید از حالت بازرگانی محصولات كشاورزی خارج شود، گفت: البته فعالیت های ضعیف تشكل ها و تعاونی ها سبب می شود تا دولت وارد عمل شود.
باغات مركبات استان مازندران شامل درختان پرتقال (تامسون – سانگین – بیروتی – سانگین ناول ) نارنگی ( انشو – كلمانتین – پیچ – یونسی ) لیمو شیرین و گریپ فروت است.
** تقسیم بندی باغداری مركبات مازندران
از آنجاییكه شرائط آب و هوایی و زمین در مازندران برای كاشت درختان مركبات فراهم است ،به طور كلی در بیشتر زمین های شهری و روستایی استان شاهد باغداری ' خود مصرفی ' هستیم.
گروه دومی كه به عنوان تولید كننده مركبات دراستان مازندران هستند ،باغداری در زمین های زیر هزار تا 2هزار مترمربع است كه
علاوه بر خود مصرفی ، تولیدات آنان تا حدودی تعادل كننده و تكمیل كننده درآمد خانوارهای روستایی و شهری است.
بررسی ها نشان می دهد اغلب باغداری كه در زمین های زیر هزار متر انجام می شود در واقع به دلیل قانون تقسیم ارث قطعه قطعه شد و باغداری در زمین های كم مساحت برای بسیاری از كارمندان و شهرنشینان و روستاییانی كه برنجكاری شغل اصلی آنان است، نوعی تفریح ، خود مصرفی و تكمیل كننده درآمدی آنان محسوب می شود.
تولیدات مركبات مازاد بر مصرف این گروه از باغداران نیز معمولا به صورت سفارشی بین دوستان و فامیلان و یا در بازار روزهای مختلف عرضه می شود.
**باغداری درآمد زا
باغداری درآمدزا ،توسط گروه سومی كه دارای باغات مركبات پنج هزار متر مربع تا بیش از 2هكتار در استان مازندران هستند ،انجام می شود.
بر اساس آمار و ارقام و بررسی های صورت گرفته ، در هر یك از گروه هایی كه در استان مازندران باغداری مركبات را انجام می دهند به باغداری حرفه ای توجهی نمی كنند.
عرضه و تقاضا همواره به عنوان یك قاعده مهم و تعیین كننده و عامل نوسانات قیمت كالا در بازار است و این شاخص در محصولات كشاورزی مازندران به دلایل مختلف از جمله رفتار های غیر حرفه ای كشاورزی سبب می شود تا دلالان برنده اصلی این بازار باشند.
در هر حال ،به رغم اینكه استان مازندران با ظرفیت 72نوع از تولیدات محصولات كشاورزی ،حدود ده و نیم درصد از ارزش افزوده بخش كشاورزی كشور را به خود اختصاص می دهد ،اما رفتار های غیر حرفه ای در زمینه های زیر ساختی، نهاده های كشاورزی ،فعالیت های فنی و مهندسی كشاورزی و بازارعرضه و تقاضا ،همچنان كشاورزی این خطه شمال ایران را مستعد بحران می كند.
خبرنگار: سید رضا هاشمی كروئی ** انتشار دهنده : سید محسن حسن نیا
6990/1899
ساری - ایرنا- كوچك و خرد بودن باغ ها، پیاده نشدن دانش كشاورزی در مزرعه، نداشتن الگوی كشت، باغداری سنتی ، ساماندهی نشدن بازار فروش و صادرات و نیز مساله صنایع تبدیلی از چالش های جدی باغداری در مازندران است.